пїЅпїЅпїЅпїЅпїЅпїЅпїЅ Orphus
Подробности

Буряад Уласай хэлэнэй оршуулгын гүрэнэй албан мүнөө юу хэдэг бэ


Общество 30 ноября 2021 г., 12:17

Байгша оной август соо «РЦ «Бэлиг»гэһэн ГБУ-гай хэлэнэй оршуулгын  гүрэнэй албан жэлтэй болоо. Мүнөө тэрэ юун хэдэг бэ, оршуулга хэжэ үгэхын түлөө хэн хандадаг бэ ба алдуутайгааршье һаа, буряадаар хэлэхэ ба бэшэхэ оролдолго юундэ хэрэгтэй бэ гэжэ ИА Восток-Телеинформдо гүрэнэй албанай хүтэлбэрилэгшэ Дыжид Мархадаева болон юрэнхы мэргэжэлтэн Цырегма Сампилова  хөөрэжэ үгэбэ.

Энэ жэл Буряад Уласта буряад хэлэ мүнөө сагай оршон нүхэсэлдэ тааруулха талаар шэнэ алхам хэгдээ. Шэнэ үгэнүүдэй, ойлгосонуудай, улас түрын болон хуули зүйн томьёоной томо бэшэ толи хэгдээ. Толи удхаараа хэдэн блогуудһаа бүридэнэ, тэрээн соо  ажамидаралай бүхы таланууд ороо, тэрэ тоодо  хүнүүдэй ехэ һонирходог юрын үгэнүүдэй нэгэ бүлэг бии. Дыжид Мархадаевагай хэлэһэнэй ёһоор, буряад хэлэндэ мартагдаһан ба хэрэглэгдэхэеэ болиһонолон юумэнэй нэрэнүүд бии. Жэшээнь,  хэдэн жэл соо “республика” гэжэ үгын буряад аналогынь бии, тэрэнь 2016 ондо Буряад Уласай Болбосоролой ба эрдэм ухаанай яаманай захиралтаар хэрэглээндэ оруулагдаа һэн. Ородоор хэлэгдэдэг юрын үгэнүүд олон байна, тэдэнэр булта өөрын нэрэтэй. Жэшээнь, «электрочайник» – «сахилгаангүсэ», «электроплита» – «сахилгааншэрэм», «позница» – «буузынтогоон».

Хуулинууд болон хаягууд

Албанай ажалай гол шэглэл болбол хуулинуудые болон хуули ёһоной шиидхэбэринүүдые оршуулга болоно. Энэ болбол Буряад Уласай засагай газарай,  толгойлогшын тогтоолнууд болон зарлигууд, Арадай Хуралда абтаһан хуулинууд болон бусад юм. Мархадаевагай хэлэһээр, һарада 300 хуудаһан хүрэтэр оршуулха бологдодог ба тэндэнь шэнэ нэрэ томьёонууд олоор дайралдадаг.

– Энэ ехэ орёо ажал, юундэб гэхэдэ хуулиин удха бидэ алдаха ёһогүйбди. Юрэнхы дээрэнь хэлэхэ болоо һаа, бидэ Шагдаровай толёор хүдэлнэбди, үшөө сахим ород­-монгол толи бии юм, - гэжэ Мархадаева хэлэнэ. Монгол ба буряад хэлэнүүд бултанай мэдэһээр, нэгэ эхи үндэһэнэй, тиимэһээ бидэ зарим нэрэ томьёонуудые монголһоо хэрэглэнэбди. Ёһоороо болбол бидэ бултыень буряадшалха һананабди, тиигэжэ онлайн-толи гаргажа, тэрэниие албан ёһоор баталһанай удаа бултанай хэрэглэхэ аргатай болгохо зорилготойбди. Бидэ мүнөө түрүүшын хубииень хээд байнабди, тэрээн соомнай 400 үгэ ороно – тэрэ толи Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай сайтда хүнэй харахын тула оруулатай байна, тэндэ тэрэ толитой танилсажа, манай дурадхаһан үгэнүүдтэ өөһэдынгөө ажаглалта хэжэ болохо юм.

Гүрэнэй оршуулгын албанай ажалай үшөө нэгэ шэглэлынь гэхэдэ – хаягуудые оршуулга юм. Тиимэ оршуулгануудые гүрэнэй болон муниципальна эмхи зургаануудта түлбэригүй хэжэ үгэнэбди. Тэдэнэр олонхи ушарта туһа хүргэхын тула бидэндэ хандадаг.

– Манай яаманууд, тэдэнэй албан мэдэлэй эмхи зургаанууд – һургуулинууд, хүүгэдэй сэсэрлигүүд, соёлой, ниигэмэй хангамжын эмхи зургаанууд... Һургуулинууд хаягуудаа хоёр хэлэн дээрэ үнинэй хэдэг болонхой, зарим эмхи зургаанууд энэ ажалые һаял хэжэ эхилээ.  Юрэнхы дээрээ һүүлэй үедэ Буряад Уласта, Улаан-Үдэдэ буряад хэлэн дээрэ дэлгүүрнүүдэй, худалдаанай түбүүдэй хаягууд бии боложо эхилээ. Олонхиниинь энээниие өөһэдөө хэнэ, гэбэшье 2020 онтой сасуулхада, бидэндэ хандалгануудай тоо ехэ болоо.

Жэшээнь, Угсаата зүйн музейтэй хамта ажал хэгдэнэ, тэдэнэр өөһэдынгөө хаягуудые, аншлагуудые болон экспонадуудай тайлбаринуудые буряад болон англи хэлэн дээрэ оршуулха үүсхэл гаргаа. Заказнигууд, заповеднигууд болон бусад – ганса Буряад Уласта бэшэ, иимэ ажалые ябуулжа эхилээ. Тиин, оршуулгын албанда  Эрхүү можын Усть-Ордын буряадай тойрогой Оһын аймагай захиргаан хандаһан байна – мүнөө тэндэ соёлой бүхы эмхи зургаануудай хаягууд хоёр хэлэн дээрэ, буряад ба ород хэлээр бэшээтэй байна. Аягүй ушарнуудшье дайралдадаг. Оршуулгын албан жэлһээ үлүү хүдэлжэ байна, харин  буряад хэлэн дээрэ хаягуудаа зарим компанинууд урид эхилһэн байна. Тиихэдэ һурахашье албан газар үгы байгаа, шадаха соогоо оршуулаа – жэшээнь, таниха хүнүүдтөө хандадаг байгаа.

– Цырегма Сампилова иигэжэ хэлэнэ, нэгэ үедэ би ниитын сүлжээнэй группа соо алдуутай хаягуудай гэрэл зурагуудые эльгээжэ байхыень гуйһан байгааб, тэндэнь энеэдэһэ хүрэмэ гэрэл зурагууд байгаа һэн даа.

Үнэхөөрөөшье, буруу оршуулгатай гаршагуудые мүнөөшье хаража болохо гэжэ Мархадаеа хэлэнэ, зүгөөр энэ гайхаха юумэн бэшэ.

– Энэ мүнөөнэй хэлэнэй байдал гэршэлнэ. Мүнөө зүбөөр бэшэхэ хүнүүдые олохонь орёо байна. Тиимэһээ бидэ тэрэ алдуунуудай түлөө зэмэлхэ ямаршье эрхэгүйбди. Гэбэшье бидэ бүхы юумэ нэгэ доро оршуулжа үрдихэгүй байнабди, - гэжэ тэрэ ойлгуулаа. – Тиимэһээ али болохо үүсхэлнүүдые бидэ дэмжэнэбди. Алдуутайгааршье һаа, буряадаар хэлэхэ ба бэшэхэ гэжэ оролдожо байһаниинь ехэ һайшаалтай. Энэ юу хэлэнэб гэхэдэ, хэлэн амиды байна ба хүн тэрэниие хэрэглэнэ гээшэ.

Ород Уласай хүүгэдтэ буряадай уран зохёолшодой номууд

Гүрэнэй оршуулгын албанай ажал гансата хуулинууд ба хаягууд бэшэ юм ааб даа. Эндэ уран зохёолнууд оршуулагдана. Жэшээнь, буряад уг гарбалтай монголой уран зохёолшодой номууд – тэдэнэр булта Монголдо, Үбэр Монголдо байдаг ба бэшэдэг, зүгөөр тэдэнэй бүтээлнүүд Буряад Уласта ехэ һонирхол татадаг. Харин нёдондо жэл Ород Уласай Гэгээрэлэй яаманһаа ехэ һонин  захил ороо юм һэн гэжэ Дыжид Мархадаева хэлэнэ: хүүгэдэй буряад уран зохёолшодой номуудые ород хэлэндэ оршуулхыень гуйһан байна.

– Бидэнэр ехэ ажал хэжэ, буряад хэлэнэй багшанартай хэлсэжэ, шэнжэлэгшэдтэй хамта эгээ һонирхолтой номуудые шэлэжэ абаабди, тиигэжэ буряадай уран зохёолшодой хүүгэдэй зохёолнууд Ород Уласай бүхы хүүгэдтэ һонирхолтой байха бэзэ, - гэжэ Дыжид Мархадаева хэлэнэ.

Мүнөө дээрээ оршуулгын албанда 9 хүн хүдэлнэ,  хоёрынь уран һайханай оршуулга хэнэ, бусадынь албан ёһоной документнүүдые оршуулна. Гол ехэнхидээ эдэнэр булта өөһэдын ажалай хажуугаар эндэ хүдэлнэ – эдэнэр уран зохёолшод, багшанар, сэтгүүлшэд. Энэ албанда залуушуулай ерээ һаань ехэл һайн байгаа, зүгөөр буряад бэшэгэй хэлэ һайн мэдэдэг залуушуулые олохо гээшэ ехэ орёо, тиихэдэ иимэ ехэ ажалай ашаалал ддажа гараха ба ажал хэхэнь ехэ хүндэ, - гэжэ оршуулгын албанай юрэнхы мэргэжэлтэн Цырегма Сампилова хэлэнэ.

Залуушуулай дунда оршуулагшадые олохонь юундэ тиимэ хүндэб гэһэн асуудалда оршуулгын албанда хэдэн шалтагаан хэлэнэ.

– Буряад хэлээрээ дуугарагты гэжэ мүнөө хэлэнэ, - гээд Дыжид Мархадаева хэлэжэ эхилнэ, – харин олонхи түрэлхид өөһэдөө ород хэлэтэйнүүд, тэдэнэй хүүгэдтэ хэлэнэй оршон үгы байна. Энэнь совет үеын хойшолон, тэрэ үедэ буряад хэлэ заалга хоригдоһоной шалтагаан. Нэгэ сагтабуряад хэлэнэй факультедтэ үсөөхэн оюутад болоһон байна. Мүнөө дээрээ байдал яһала ондоо болоно, зүгөөр энэ асуудалые түргэн гэгшын шиидхэхэ аргагүй. Хэрбээ бидэ үнэхөөрөө буряад хэлэ хамгаалха гэбэл, хүүгэдэй сэсэрлигүүдһээ болон һургуулинуудһаа эхилхэ ёһотойбди. Буряад хэлэ долоон хоногто нэгэ саг үзэхэ бэшэ, харин ород хэлэнтэй адли зааха хэрэгтэй. Һүүлэй үедэ залуушуул ба ондоошье наһанай хүнүүд буряад хэлэ үзэхэ гэжэ оролдожо байһаниинь һайшаалтай. Энэнь бидэндэ найдал түрүүлнэ.

Марина Денисова, Восток-Телеинформ. 

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.

Поделиться
Поделиться
Отправить
Поделиться
Поделиться
Поделиться
Отправить
Поделиться

Комментарии к новости

В связи с ужесточением требований, связанных со сбором и хранением персональных данных, мы отказались от размещения комментариев на нашем сайте. Если вы желаете высказаться по тому или иному информационному поводу, предлагаем сделать репост публикации в любую сеть и оставить там свой комментарий на личной странице. Сбор персональных данных на этом сайте не осуществляется.

Другие подробности

08 июля 2025

7 душевных фильмов, которые стоит посмотреть жителям Бурятии в День семьи, любви и верности

В России отмечают День семьи, любви и верности. Совместно с онлайн-кинотеатром KION экосистемы МТС собрали 7 теплых фильмов для просмотра с родными, чтобы вместе смеяться, переживать и вспоминать о самом важном.

01 июля 2025

Июньская сессия прошла в Народном Хурале Бурятии: подробности

12-я очередная сессия Народного Хурала Республики Бурятия VII созыва состоялась в Улан-Удэ. Рассмотрено 47 вопросов. Депутаты заслушали отчет главы республики Алексея Цыденова о результатах деятельности правительства Бурятии за 2024 год, приняли ряд законов в сфере государственного устройства, социальной и экономической сфер, среди которых законы в поддержку участников СВО и членов их семей,

24 июня 2025

В Бурятии со второго раза упразднили поселок Чевыркуй: подробности

В Народном Хурале Бурятии второй раз вернулись к вопросу об упразднении поселка Чевыркуй, который находится на территории Забайкальского национального парка. Упразднение пытались провести еще в феврале этого года, но тогда было решено отложить документ из-за судебных тяжб.

15 июня 2025

Почему упали доходы Бурятии в 2024 году, обсудили в Народном Хурале: подробности

Публичные слушания по исполнению республиканского бюджета за 2024 год прошли в Народном Хурале Бурятии. На слушаниях традиционно отметили, что год был непростым – эту фразу в разных вариациях повторили депутаты, члены правительства и выступавшие. Однако, это тоже отметили все, удалось добиться главного: исполнить все взятые на себя обязательства.

13 июня 2025

Плата за мусор в Бурятии: разъяснения и порядок действий

Оплата услуги за твердые коммунальные отходы – тема, которая регулярно вызывает вопросы у жителей Бурятии. Как начисляется плата и выставляются счета, за какие помещения нужно платить, а за какие нет, кто имеет право на льготы - и многое другое интересует жителей республики.

Лента новостей
12.07.2025

В Улан-Удэ сотрудники Госавтоинспекции помогли доставить в больницу ребенка, которого укусила оса

10:35

Межрегиональный турнир«Кубок Защитников Отечества» стартовал в Южно-Сахалинске

08:51

Краткий зурхай на сегодня от настоятеля Курумканского дацана Гандан Ше Дувлин

06:00

11.07.2025

Маленький ребенок погиб в страшной аварии в Бурятии

18:15

В Бурятии будут судить ОПГ за рубку леса на 7 миллионов рублей

17:50

В Бурятии на Голосе кочевников традиционно будет жара

17:45

Врио спикера Народного Хурала приняла участие в открытии новой студии БГТРК

17:30

В кафе китайской кухни в Улан-Удэ выявили массу нарушений

17:10

Первая в России мастерская флорентийской мозаики откроется в Улан-Удэ

16:52

Военно-спортивный городок откроют на юбилейном ВЭФ

16:45

Юные футболисты Бурятии нашли на свалке в лесу старые матрасы, бритву и деньги во время уборки

16:30

Алексей Цыденов посетил новую студию БГТРК

16:15

В Бурятии иркутянин под видом помощи по хозяйству обокрал пенсионерку

15:58

Компанию «Хиагда» обязали создать укрытие для населения в Бурятии

15:50

Военные Восточного военного округа провели учения в Бурятии

15:40

«Главное не замыкаться в себе»: Ветеран СВО из Бурятии рассказал о значении адаптивного спорта

15:20

Жители Улан-Удэ при поиске работы предпочитают обращаться за помощью к друзьям

14:55

Кабанчик-садовод стал звездой Тункинского нацпарка

14:51

В Улан-Удэ выберут самый красивый двор

14:46

На Элеваторе трамвайные пути сделают более плавными и бесшумными

14:37

Народный Хурал поздравил с 20-летием журнал «Мир Байкала»

14:18

Прокуратура Бурятии проверила дом культуры «Авиатор»

14:07

По нацпроекту «Культура» в Бабушкине построили Центр культурного развития

14:00

В Бурятии спасли семью, застрявшую на лодке в устье Селенги

13:47

Пять человек пострадали в ДТП на федеральной трассе в Бурятии

13:33

200 семей из Бурятии зарегистрировались в новом сезоне конкурса «Это у нас семейное»

13:17

Молодые медики России, Китая и Монголии собрались на форум в Бурятии

13:00

Ректор РЭУ имени Плеханова о российско-монгольском форуме университетов: Значимая площадка для диалога в сфере образования

12:45

В колонии Бурятии провели Сурхарбан

12:31

Индекс мороженого от ВТБ: в Бурятии предпочитают фруктовый лед

12:21

В Бурятии за год количество лесных пожаров выросло почти вдвое

12:17

В Бурятии мальчику из детского центра позвонил папа с СВО

12:10

В Бурятии сокращают детские дома

12:01

В Бурятии тренер по спортивной стрельбе рассказал о главной философской ценности фильма про спортсменов-ветеранов СВО

11:47

В Бурятии росгвардейцы обеспечивают безопасность на «Голосе кочевников»

11:40

Актер и комик из Бурятии поучаствует в спортивной передаче на федеральном ТВ

11:37

Советы юриста для подростков, которые хотят найти работу

10:43

В Бурятии просят зарегистрировать старую недвижимость

10:33

В Бурятии землю многодетным не могут выдать, потому что нет электричества

10:24

Спецназовцы отряда из Бурятии взошли на вершину на берегу Байкала

10:16

В МВД Бурятии рассказали, чем выдают себя пьяные водители на дорогах

10:09

Подарочные монеты, советские елочные игрушки и книги на монгольском языке: что забывают в поездах ВСЖД

10:03

Два человека погибли из-за неопытного водителя в Бурятии

09:58

В Кабанском районе мотоциклист перевернулся в лесу

09:52

В Кяхтинском районе Бурятии мужчина сбил двоих детей на велосипеде

09:50

Судебные приставы взыскали ущерб за кражу бюджетных средств в роддоме

09:46

В Бурятии за сутки не зафиксировано новых лесных пожаров

09:39

В Бурятии сотрудница банка спасла женщине миллион рублей

09:36

Хороший день, чтобы надеть обновку: краткий зурхай на сегодня от настоятеля Курумканского дацана Гандан Ше Дувлин

06:00

10.07.2025

Прогноз погоды в Бурятии на 11 июля: местами дожди и грозы

21:21

В Улан-Удэ документальный фильм о спортсменах-ветеранах СВО покорил сердца зрителей

19:53

Пробка и многочасовое ожидание ждет путников в пункте пропуска Кяхта и Алтал Булаг

16:54

На Байкале медведь разоряет палатки туристов и не уступает дорогу

16:22

Жителя села Аргада в Курумканском районе приговорили к двум годам за рубку леса

12:15

В Улан-Удэ налоговая служба и «Опора России» обсудили работу в сфере малого бизнеса

11:22

Занятия по тактической медицине прошли в Бурятии

11:17

На Байкале создали временные пункты полиции на курортный сезон

11:10

Глава Бурятии выехал с рабочим визитом в Кабанский район

11:03

В трамвае Улан-Удэ девушка брызнула баллончиком в лицо беременной и ребенку за просьбу уступить место

10:39

ТГК-14 оштрафовали за холодную «горячую воду»

10:36