пїЅпїЅпїЅпїЅпїЅпїЅпїЅ Orphus
Интервью

Татарстан Уласай жэшээ абамаар


17 ноября 2021 г., 15:09

Хотын һургуулинууд буряад хэлэ үзэлгэндэ ямар анхарал хандуулнаб? Буряад хэлэнэй багшанарай ажал хэр сэгнэгдэнэб? Татарстан Улас түрэл хэлэеэ үзэхэ ямар политика ябуулнаб? Эдэ бүгэдэ тухай Буряадай 29-дэхи гимназиин захирал Баир Аюржанаевич Донировтай хөөрэлдөөн.

-Баир Аюржанаевич, танай һуралсалай гуламтада буряад хэлэндэ хэды шэнээн анхарал табигданаб?

- Буряад хэлэнэй талаар асуудалнай мүнөө шухала болонхой. Манай һургуулида, гимназидамнай буряад хэлэнэй дүрбэн багша, мүн хоер һуралсалай талаар орлогшонууд багшалдаг. Нэгэдэхи ба хоердохи ангинуудта хоер-хоер класста буряад хэлэеэ түрэл хэлэн гээд үзэнэбди. Нүгөөдэ ангинуудта гүрэнэй хоердохи хэлэн гэһэн программаар үзэдэг юм.

79950007_104316627749970_1247966115800285184_n.jpg

-Буряад хэлэ үзэлгэндэ гэртэхин хэр хамһалсанаб? Һургуулида үзэһэнээ гэртээ ошоод мартанагүй гү?

- Мүнөө иигээд хараад, шэнжэлэл хэжэ байхада гэртэхинэй талаһаа багшанарта, үхибүүдтээ туһаламжа бага байна. Аба эжынь дундаа буряадаараа хөөрэлдөөд харин үхибүүдээрээ ородоор зугаална. Тэрэнь огто буруу. Һургуулида буряад хэлэнэй хэшээлнүүдтэ һайн үзэбэшье, һургуулиһаа гадуур тэрэ абаһан мэдэсэеэ бэхижүүлхэ хэрэгтэй ха юм даа. Мүнөө сагта һурагшад хэшээлһээ гараад өөһэд хоорондоо ород хэлэн дээрэ хөөрэлдэнэ гээшэ. Манай гимназида үхибүүдээ оруулхамнай, буряад хэлыень үзүүлхэмнай гэжэ гэртэхин ерэхэдэнь, хөөрэлдөө хэдэгэб. Үхибүүдээ үглөөгүүр ямар хэлэн дээрэ һэрюулдэгэбтэ гэжэ һурахадамни бодолгото болоод, ород хэлэн дээрэ гэжэ хэлэдэг. “Сына или доча вставай, опаздываем, зубы чисти, постель убери, одевайся, кушай” гэхэ мэтээр бултыень ородоор хэлэнэ ха юм. Һургуулиһаа ерэхэдэнь тон түрүүн “как день прошел, какие оценки, как дела” гэжэ асууна. Үхибүүгээ буряад хэлэндэнь оруулха гэжэ һанабал тон түрүүн өөрэһөө эхилхэ хэрэгтэй. Үхибүүнэй нюдэеэ нээхэтэй хамта гү, али уулзахадаа түрүүшын үгэ буряад байха еһотой.

Теэд мүнөө һургуулида муугаар буряад хэлэ багшална, даабари ехэ үгэнэ, олон даабарииень ойлгоногүйбди гэжэ байгаад гомдол баридаг ушарнууд олон. Өөһэдөө гэртэхин буряад хэлэеэ муу мэдэхэ байгаад, ном соохи бэшэлгэ ойлгоногүй ха юм даа. Үшөө нэгэ ушар болоһон байна. Баргажанһаа үхибүүгээ табадахи ангида оруулхам гэжэ абань асараад ерээ. Абатайнь буряадаар хөөрэлдэжэ, хүбүүнһээнь хэн гэжэ нэрэтэйбши гэжэ асуухадам, абаяа хараад ойлгоогүй шарай гаргаад байна. Хэдытэбши гэжэ асуубаб, харюу үгы. Иихэдээ яажа байнабши, харюусыш, буряадаар мэдэхэбшаалши гэжэ хэлэхэдэнь, урдаһаань “я не понял” гэжэ хүбүүниинь харюусаба. Гэртээ буряадаар хэлэхэдэм ойлгодог бэшэ аалши, эндэ ерээд мэдээгүйшэ болоод байнаш гэжэ хүбүүндээ хэлэхэдэнь, шинии буряадаар хандахада таамгайгаар тэрэ юбумэ хэнэ гэнэ гү даа гэжэ ойлгоод хэдэгэлби гээд хүбүүниинь харюусаба. Гэртэхин багашуулаа ойлгоно гэжэ һанаад ябадаг зон байна. 

-Буряад хэлэнэй багшанарай дутагдал үзэгдэнэгүй гү? Салингынь хэр һайн бэ?

- Буряад хэлэнэй багшанар хүсэндөө. Багшанар нэгэ анги хубаажа хэшээлээ үнгэргэдэг юм. 30 гаран багашуулда заажа үгэхэнь бэрхэтэй гээшэ. Тиимэһээ хубаажа багшалха хэрэг гаранхай. Салингынь талаар хэлэбэл, һүүлэй сагта салин ургаа, багшанарнай үнинэй ургаһан салин абаагүй һэмди гэжэ хөөрэлдэжэ байна. Хүдөө нютагуудта нэгэ һурагшын түлөө түлбэри болоходонь салингынь бага болонол даа. Хотын һургуулинуудта һурагшад олон байжа, салингынь һайн, тиибэшье ажалынь ехэ.

-Үхибүүдээ буряад хэлэндэнь һургаха гэһэн гэртэхин олон гү?

- Тиимэ гэртэхин олон даа. Теэд багашуулыень буряад хэлэ гүнзэгыгөөр шудалха ангида оруулхадаа шалгалта хэдэг гээшэбди. Сэхынь хэлэбэл хэлэ мэдэхэгүй үхибүүд үндыжэ байна. Директорэй урда харюусаха эгээн шухала асуудалнуудта харюуень сээжэлдээд ерэдэг юмэл даа. Ондоо юумэ һурахадашни аниргүй болошодог. Энэ байдал хоер талаһаа хараха болонобди. Нэгэдэхеэр, гэртэхин буряадаар мэдэхэгүй үхибүүдые асарна. Багашуулаа буряад хэлэтэй, буряад сэдьхэлтэй болгохо гэжэ бодолдо абтаад асарна гээшэ ааб даа. Хоердохеор, аба эжынь буряадууд байжа хэлэеэ мэдэхэгүй байгаад манай гимназида асаржа үгэхэдээ, үхибүүгым буряад хэлэндэ һургаха гэһэн найдалтайгаар асарна гээшэ. Үхибүүень абаагүй һаамнай, тэрэнь яагаад буряад хэлэнэй байдалда орохоб. Һүүлэй һүүлдэ багашуул зэмэтэй бэшэ ха юм даа. Томошуул, гэртэхин, байдал зэмэтэй.

-Байгша оной хабартаа Буряадһаа түлөөлэгшэд Татарстан Улас ошожо, тэндэ яагаад татар хэлэеэ шудалдаг бэ гэжэ хараһан байна. Танай гимназиһаа түлөөлэгшэ ошоо бэлэй. Юун гэжэ хараад ерээб?

- Татарстанай яагаад түрэл хэлэеэ шудалха хэрэгынь ехэ һонин байгаа. Тэдэнэй жэшээ абабал ехэ мүнгэн хэрэгтэй. Жэшээлхэдэ, гэртэхиндэ шэлэн абаха арга ехэ байна. Нэгэ микрорайондо хоер һургуули байна. Нэгэниинь татар хэлэн дээрэ бүхы хэшээлнүүд үнгэрнэ, нүгөөдэдэнь ород хэлэн дээрэ. Федеральна болбосорлолой программанууд, номууд дэбтэрнүүд татар хэлэнүүд дээрэ оршуулагданхай. Уран зуралгын хэшээлһээ эхилээд тоо бодолгын хэшээл болотор хуу татар хэлэн дээрэ заагдана.

Федеральна программын номуудые буряад хэлэн дээрэ оршуулха гээшэш гайтай, ехэ мүнгэн хэрэгтэй болохо. Мүнөө болоходо Улаан-Үдын томо һургуулинуудта, олон параллельтэй ангинуудта нэгэ хоерынь заатагуй буряад хэлэ гүнзэгыгөөр шудалха гэһэн даабари болбосоролой яаманһаа буунхай, бэелүүлжэ эхилэнхэй. Мүн тиихэдэ Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденовэй тогтоолоор хоердохи программаар буряад хэлэ шудалдаг һургуулинууд долоон хоногтоо заатагүй хоер час буряад хэлэндэ үгтэхэ еһотой гэжэ хэлэгдээ. Татарстанай жэшээ урдаа барижа, ерээдүй сагта тиимэ болгохо еһотойбди гэжэ буряадууд ябаагүй һаа байдалнай һайн тээшээ хубилхашгүй.

-Буряад хэлэеэ яагаад аршалха, хамгаалха, хүгжөөхэ ажал ябуулаа һаа дээрэб?

- Сэхынь хэлэбэл, бидэнэй ошоходо хэлэмнай шахардуу байдалда орохош даа. Юуб гэхэдэ, мүнөө гушаадтай, дүшөөдтэй гэр бүлын багашуул буряад хэлэеэ мэдэнэгүй. Гэртэхин багашуулдаа түрэл хэлэеэ дамжуулха һанал бодолдо абтанагүй. Үдэр бүриин ажабайдалай юрьеэн соо сүлөөгүйнүүд гүйлдээд орхигдоно. Һурагшад һургуулидаа, бага наһанай үхибүүд сэсэрлигтээ дундаа ородоор харилсадаг болоһониинь гайхалтай бэшэ. Бидэ гэртээ отхон хүбүүгээ буряадаар хугаалуулха гэжэ нэгэ үдэр ганса буряадаар хөөрэлдэхэ гэжэ шиидээбди. Гэртэмнай аалин болошоо, үлүү юумэ зугаалхаяаш болигдоо. Тиибэшье ород хэлэн дээрэ орохо баатайш. Тиихэдэнь мүнгэтэ болгоео гэжэ хэлсээд, нэгэ ород үгэ табан түхэригтэ болоо. Нэгэ үдэрэй һүүлээр бишье, нүэрнишье 500-600 түхэриг гаргажа хамтын кассада хэбэбди. Томо багашуулнай ехэ зугаалаагүй хадаа 300 түэригүүдые үгөө. Харин отхон хүбүүмнай өөрын суглуулдаг копилкын мүнгэ бултыень асаржа үгөөд, урид хэлэгдэхэ ород үгэнүүдэй түлөө үгэнэб гэжэ хэлээ.

Арбан нгэдэхи ангияа түгэсэжэ байһан һурагшадта дунда һургуулияа дүүргэбэб гэһэн үнэмшэлгэеэ абахаяа ерэхэдээ намда нэгэ һайхан үреэл, нэгэ дуу буряад хэлэн дээрэ сээжэлдэт хэлэхэт гэжэ даабари үгэдэгэб. Зариман хэлэхэ, зариман шадахагүй. Гимназияа дүүргээд булта баруун зүг тээшэ тэгүүлдэг гээшэт. Тэндэтнай элдэбын яһанай уладууд танда дайралдаха. Бусад яһатан хэлэеэ мэдэхэ, харин таанад хэлэеэ мэдэхэгүйт. Ганса шарайтнай байха. Хэлэ мэдээгүй зон ямар яһатанби гэжэ өөрыгөө нэрлэхэ байнабта? Тэрэ сээжэлдэһэн һайхан үреэлээ, нэгэ дуугаа шэнэ нүхэд соогоо дуулажа хэлэбэлтнай ехэ хүндэлүүлхэт, ондоогоор таниие харадаг, хөөрэлдэдэг болохо гэжэ үргэн харгыда гарахаяа байһан шабинартаа хэлэдэгэлби даа. Гэртэхиндэнш хэлэжэл байгшаб, ямар хашартай болоһон директор гээшэб гэжэ һанаһан зон байха.  Сүлөө саг оложо хөөрэлдэһэндэтнай баярые хүргэнэб.

Харнайн хүбүүн.

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.

Фото: http://russianstock.ru/, Фэйсбук Донирова

Поделиться
Поделиться
Отправить
Поделиться
Поделиться
Поделиться
Отправить
Поделиться

Комментарии к новости

В связи с ужесточением требований, связанных со сбором и хранением персональных данных, мы отказались от размещения комментариев на нашем сайте. Если вы желаете высказаться по тому или иному информационному поводу, предлагаем сделать репост публикации в любую сеть и оставить там свой комментарий на личной странице. Сбор персональных данных на этом сайте не осуществляется.

Другие интервью

23 июня 2025 г.

Забота о здоровье детей с ДЦП: кто и как в Бурятии помогает бороться за полноценную жизнь каждого ребенка

Детский церебральный паралич – хроническое заболевание, от которого не существует волшебной таблетки. Однако есть эффективные методы реабилитации и поддержки, позволяющие ребенку раскрыть свой потенциал и вести полноценную жизнь.

20 июня 2025 г.

Мебель и буддийские алтари: мастерская «Нархан» возрождает в Бурятии древнейшее ремесло

Почти каждый житель Бурятии был в дацане, любовался видами фасадов, поклонялся божествам, восседающим на алтаре, вдыхал запах свежего дерева при входе в храм, любовался узорами. Но какой за этим стоит нелегкий труд и ручная работа мастеров! Одним из немногих мест, где делают не только буддийские алтари, но и мебель, предметы декора в национальном стиле, является мастерская «Нархан». Как его создатели решили поддерживать и сохранять самобытность культуры, а в итоге получили еще и востребованный бизнес, рассказал мастер Самбу Батонимаев Восток-Телеинформ.

18 июня 2025 г.

Главное - душа: в Бурятии владелица магазинов рассказала о секретах выпечки

Владелица нескольких магазинов по продаже фермерских продуктов и выпечке хлебобулочных изделий «Деревенские традиции» в Улан-Удэ и Тарбагатае Надежда Петрова рассказала о своей работе. Предприниматель открыла первую торговую точку 8 лет назад, сейчас у неё уже несколько павильонов. О секретах вкусной выпечки, о ситуации в сфере бизнеса на сегодня, она рассказала в интервью Восток-Телеинформ.

28 апреля 2025 г.

«Наша задача воспитать патриотов»: в Бурятии рассказали о планах работы на 2025 год

В соответствии с Указом Президента Российской Федерации 2025 год был объявлен Годом защитника Отечества. О том, как осуществляется военно-патриотическое воспитание подрастающего поколения в республике, об основных масштабных проектах и глобальных задачах в этом направлении на текущий год рассказала заместитель министра спорта и молодежной политики Республики Бурятия Татьяна Валерьевна Парпаева в интервью Восток-Телеинформ.

17 февраля 2025 г.

Новый начальник управления ветеринарии Бурятии Евгения Цыренжапова: о назначении, кадрах и опасных болезнях животных

Интервью с новым руководителем  управления ветеринарии Бурятии Евгенией Цыренжаповой.

Лента новостей
12.07.2025

В Улан-Удэ сотрудники Госавтоинспекции помогли доставить в больницу ребенка, которого укусила оса

10:35

Межрегиональный турнир«Кубок Защитников Отечества» стартовал в Южно-Сахалинске

08:51

Краткий зурхай на сегодня от настоятеля Курумканского дацана Гандан Ше Дувлин

06:00

11.07.2025

Маленький ребенок погиб в страшной аварии в Бурятии

18:15

В Бурятии будут судить ОПГ за рубку леса на 7 миллионов рублей

17:50

В Бурятии на Голосе кочевников традиционно будет жара

17:45

Врио спикера Народного Хурала приняла участие в открытии новой студии БГТРК

17:30

В кафе китайской кухни в Улан-Удэ выявили массу нарушений

17:10

Первая в России мастерская флорентийской мозаики откроется в Улан-Удэ

16:52

Военно-спортивный городок откроют на юбилейном ВЭФ

16:45

Юные футболисты Бурятии нашли на свалке в лесу старые матрасы, бритву и деньги во время уборки

16:30

Алексей Цыденов посетил новую студию БГТРК

16:15

В Бурятии иркутянин под видом помощи по хозяйству обокрал пенсионерку

15:58

Компанию «Хиагда» обязали создать укрытие для населения в Бурятии

15:50

Военные Восточного военного округа провели учения в Бурятии

15:40

«Главное не замыкаться в себе»: Ветеран СВО из Бурятии рассказал о значении адаптивного спорта

15:20

Жители Улан-Удэ при поиске работы предпочитают обращаться за помощью к друзьям

14:55

Кабанчик-садовод стал звездой Тункинского нацпарка

14:51

В Улан-Удэ выберут самый красивый двор

14:46

На Элеваторе трамвайные пути сделают более плавными и бесшумными

14:37

Народный Хурал поздравил с 20-летием журнал «Мир Байкала»

14:18

Прокуратура Бурятии проверила дом культуры «Авиатор»

14:07

По нацпроекту «Культура» в Бабушкине построили Центр культурного развития

14:00

В Бурятии спасли семью, застрявшую на лодке в устье Селенги

13:47

Пять человек пострадали в ДТП на федеральной трассе в Бурятии

13:33

200 семей из Бурятии зарегистрировались в новом сезоне конкурса «Это у нас семейное»

13:17

Молодые медики России, Китая и Монголии собрались на форум в Бурятии

13:00

Ректор РЭУ имени Плеханова о российско-монгольском форуме университетов: Значимая площадка для диалога в сфере образования

12:45

В колонии Бурятии провели Сурхарбан

12:31

Индекс мороженого от ВТБ: в Бурятии предпочитают фруктовый лед

12:21

В Бурятии за год количество лесных пожаров выросло почти вдвое

12:17

В Бурятии мальчику из детского центра позвонил папа с СВО

12:10

В Бурятии сокращают детские дома

12:01

В Бурятии тренер по спортивной стрельбе рассказал о главной философской ценности фильма про спортсменов-ветеранов СВО

11:47

В Бурятии росгвардейцы обеспечивают безопасность на «Голосе кочевников»

11:40

Актер и комик из Бурятии поучаствует в спортивной передаче на федеральном ТВ

11:37

Советы юриста для подростков, которые хотят найти работу

10:43

В Бурятии просят зарегистрировать старую недвижимость

10:33

В Бурятии землю многодетным не могут выдать, потому что нет электричества

10:24

Спецназовцы отряда из Бурятии взошли на вершину на берегу Байкала

10:16

В МВД Бурятии рассказали, чем выдают себя пьяные водители на дорогах

10:09

Подарочные монеты, советские елочные игрушки и книги на монгольском языке: что забывают в поездах ВСЖД

10:03

Два человека погибли из-за неопытного водителя в Бурятии

09:58

В Кабанском районе мотоциклист перевернулся в лесу

09:52

В Кяхтинском районе Бурятии мужчина сбил двоих детей на велосипеде

09:50

Судебные приставы взыскали ущерб за кражу бюджетных средств в роддоме

09:46

В Бурятии за сутки не зафиксировано новых лесных пожаров

09:39

В Бурятии сотрудница банка спасла женщине миллион рублей

09:36

Хороший день, чтобы надеть обновку: краткий зурхай на сегодня от настоятеля Курумканского дацана Гандан Ше Дувлин

06:00

10.07.2025

Прогноз погоды в Бурятии на 11 июля: местами дожди и грозы

21:21

В Улан-Удэ документальный фильм о спортсменах-ветеранах СВО покорил сердца зрителей

19:53

Пробка и многочасовое ожидание ждет путников в пункте пропуска Кяхта и Алтал Булаг

16:54

На Байкале медведь разоряет палатки туристов и не уступает дорогу

16:22

Жителя села Аргада в Курумканском районе приговорили к двум годам за рубку леса

12:15

В Улан-Удэ налоговая служба и «Опора России» обсудили работу в сфере малого бизнеса

11:22

Занятия по тактической медицине прошли в Бурятии

11:17

На Байкале создали временные пункты полиции на курортный сезон

11:10

Глава Бурятии выехал с рабочим визитом в Кабанский район

11:03

В трамвае Улан-Удэ девушка брызнула баллончиком в лицо беременной и ребенку за просьбу уступить место

10:39

ТГК-14 оштрафовали за холодную «горячую воду»

10:36