Буряад хэлэнэй hайндэр тэмдэглэгдээ

Улас дотор буряад хэлэнэй hайндэр үргэн дэлисэтэйгээр үнгэргэгдэбэ. Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай Гүрэнэй академическэ драматическэ театрай ордон соо хүн зон олон байгаа. Театрай фойе соо буряад хэлэнэй габшагай һарын үедэ үнгэргэгдэһэн конкурсануудай үрэ дүнгүүд согсологдоо.

Тэрэ үдэр ехэ һонин программа бэлдээтэй байгаа. Театрта ороходол элдэб янзын үзэсхэлэнгүүд олоной урда дэлгээтэй байжа олоной һонирхол татаа. Тодорхойлон хэлэбэл “Буряад хэлэ хүгжөөлгын программын” ашаар хэблэгдэһэн номуудай үзэсхэлэн дэлгээгдээ. Номуудай хажуугаар баһал тус программын туһаламжаар оегдоһон, жэнхэни буряад хубсаһан олоной үзэмжэдэ харуулагдаа. Буряадай Үндэһэтэнэй номой сангай оршон тойронхи байдал шэнжэлдэг таһагай ударидагша Намжилма Лубсановагай хэлэһээр, Буряад хэлэ хүгжөөлгын программын нэбтэрүүлэгдэжэ эхилхэһээ хойшо 80 гаран номууд хэблэгдээ. Һүүлэй жэлнүүдтэ буряад хэлэн дээрэ хэблэгдэһэн номууд олон боложо байна, тэрэнь ехэ һайшаалтай. Гүрэнэй программын ашаар лэ ном бэшэдэг зондо яһала туһа, нэмэри боложо үгэнэ ха юм даа. Мүнөө сагта ном бэлдэжэ гаргаха гээшэ ехэ гарзатай. Тиигэжэ томошуулайшье, багашуулайшье һонирхомо, һайхан гадартай, удхатай номууд нара хаража байна даа. Жэшээлхэдэ сартуул угсаатанай заншалта хубсаһанда зорюулагдаһан ном илган харуулмаар байна. Гое һайхан зурагууд, яагаад оегдоһон, хуби бүхэниинь өөрын нэрэнүүдтэй. Һонирхолтойнь гэхэдэ зурагууд дээрэ модельнууд хубсаһа үмдэнэгүй, харин сартуулнуудай нютагуудта ажаһуудаг уладууд фото зурагуудта буулгагданхай. Шэнэ номууд Уласай бүхы номой сангуудаар тараагдадаг юм. Багашуулда зорюулагдаһан буряад хэлэн дээрэ номууд хэблэгдэжэ эхилээ. Гартаа абажа хуудаһануудыень иража хараха тума, нюдэн баясана.

Нэгэ бага саашаа ошоходоо, үшөө нэгэ һонин үзэсхэлэн шэртэн харабабди. Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицейн интернад тухай. Һуралсалай гуламта тухай өөрөө захиралынь Булад Шойнжонов таб яб байса хөөрэжэ байгаа. Тэрэнэй хэлэһээр: “Энэ гуламта би болгоһон, дайнай һүүлээрхи хүшэр хүндэ сагуудта ударидажа ябаһан захиралнууд, багшанар тухай омогорхомоор байна. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агуу ехэ дайнай дүүрээд нэгэ жэл болоод байхада Буряадай лицей-интернад байгуулха гэһэн ямар зүб шиидхэбэри байгааб даа.  Ямар холо хараа бодолтой зон байгааб даа. Долоодохи ангида холын нютагуудһаа буряад багашуулые хото асаржа һургаха гэжэ. Бурлицейдэ һураһан уладууд булта урагшаа һанаатай, Буряад арад зонойнгоо түлөө һанаа сэдьхэлээ табижа ябадаг, ябанашье. Байгша он Буряадай нэгэдэхи лицей интернадта ехэ дэмбэрэлтэ жэл гээд хэлэмээр. Байгуулагдаһаар 75 жэлэйнгээ ойн баяр тэмдэглэнэбди. Энэ сагай хугасаа соо манай гуламтаһаа гурбан болбосоролой сайд, соелой нэгэ сайд, хүдөө ажахын һалбарида ажалладаг эрхим мэргэжэлтэд, арадай поэдүүд, эмшэд, артистнууд, эрдэмтэд, багшанар урган гараа” - гэжэ Булад Шойнжонов хубаалдаа. Заншалта еһоороо буряад хэлэнэй габшагай һарада 1-дэхи лицей интернадта “Буряад хэлэнэй” сахим номоор олимпиада үнгэрдэг юм. Энэ жэл илгаагүй. Жэлэй дүүрэхэ тээшэ лицейдэ болбосоролой тусхай электронно талмай бии болохо.

Буряадай лицейн хажууда ниитын Түнхэнэй аймагһаа гараһан уладуудай “Саяны” эблэл баһал һуралсалай үзэсхэлэн дэлгээгээ. Түлөөлэгшэнь,Саян Замбаловай хөөрэһөөр, “гэртээ үхибүүтэй болоһоной удаа, яагаад буряад хэлэнэй байдал гэртээ зохеохоб гэһэн асуудал гаража ерээ. Буряадаар абяа гарадаг нааданхайнууд, онтохонуудые, алфавит үзэлгэ хаанаһаа олохоб гэжэ бодолгото болообди. Буряадаар дуугардаг алфавит, зугаалдаг нааданхай, гэхэ мэтэ хэгдээ”.

”Хүхюу Буряад” урилдаан жэлһээ жэлдэ хүгжэн ургана, хабаадагшадайнь тоо олошорно. 2021 ондо Буряад Уласай, хүршэ Забайкалиин хизаарай, Эрхүү можын, мүн тиихэдэ аяар холын Сахалинһаа хабаадагшад оролсожо, хамта дээрээ 60 гаран хабаадагшад байгаа. Энэ жэлдэ тус урилдаанда хоёр номинаци табигдаа. Нэгэдэхинь – «Энеэлдэе!» гэһэн хүхюун видеобуулгабаринууд.  Хоёрдохинь – «Хүхюун зугаа» гэһэн шог ёгто зохёолнууд.

Һануулан хэлэхэдэ, халдабарита Ковид үбшэнһөө боложо “Хүхюү Буряад” гэһэн конкурс он-лайн аргаар үнгэрөө. Урда жэлнүүдтэ театрта харагшадай халуун альга ташалган доро үнгэрдэг һааб даа.

«Энеэлдэе» гэһэн номинацида Зэдын аймагай Цагаатайн соёлой байшанай “Шэнэ Үе” театральна студи, хүтэлбэрилэгшэдынь Соёлма Отсорова ба Елена Аюшеева хоёр , “ЖЭГШ” гэжэ нэрэтэй видео буулгабаринь илан гарлай.

«Хүхюун зугаа» гэһэн номинацида  Гол-шангай диплом болон мүнгэн шанда  Хурамхаанай аймагай, Барханай арадай театрай найруулагша Евгения Николаевна Раднаева илаһан байна.

Урмашуулгын ёһололой һүүлээр улад зон театрай заал руу уригдажа, буряад хэлэнэй һайндэрэй тоглолто эхилээл даа.

Тайзан дээрэһээ Буряад Уласай Толгойлогшо АЛЕКСЕЙ ЦЫДЕНОВ Буряад арад зондо иигэжэ хандаһан байна:

 “Буряад хэлэнэй һайндэрѳѳр та бүхэниие амаршалнаб! Манай сэдьхэлдэ энэ онсо удхатай үдэр. Арад бүхэндэ өөрын хэлэн, түүхэ, соёл, ёһо заншалнууд бии. Үндэһэгүй арад, арад бэшэ гэжэ тоологдоно. Харин үндэһээрээ шанга арад хүгжэлтэтэй, урагшаал алхалан ябаха шадалтай. Буряад арад зон урагшаал дабшажа, хүгжэхэ хубитайбди. Түрэл һайхан буряад хэлэеэ мэдэжэ, урагшаа! Буряад хэлэнэй һайндэрѳѳр!”.

Буряад хэлэнэй hайндэр улас дотор 16-дахияа үнгэргэгдэнэ. Тэрэнэй гаршаг доро буряад хэлэеэ хүгжөөхэ, дэмжэхэ талаар хаа-хаанайгүй элдэб хэмжээ ябуулганууд, үйлэ хэрэгүүд эмхидхэгдэдэг юм. Тиин түгэсхэлэйнь шатада, "Үндэhэн хэлэнэй үлзы хэшэг" гэhэн уласай Толгойлогшын шангуудые барюулгын ёhолол үнгэргэгдөө.Тиин тайзан дээрэ буряад хэлэеэ хүгжөөдэг, дэлгэрүүлдэг, энэ талаар аргагүй ехэ ажал ябуулдаг эгээл эрхим айл бүлэ, hуралсалай гуламта, хүүгэдэй сэсэрлиг, hомон, аймаг болон эмхи зургаанууд гээд 10 номинацида зуу-зуу мянган түхэригэй шанда хүртөө.Тэдэнэй Буряадай багшанарай колледж, «Номина»,  «Оюна» хүүгэдэй сэсэрлигүүд, Захааминай аймагай Цахирай дунда һургуули, Улаан-Үдын 29-дэхи гимнази.

Буряадай багшанарай колледжын захирал Светлана Нимбуевагай хэлэһээр: “манай колледждо буряад хэлэндэ онсо анхарал хандуулагдадаг. Тэрэ ажал жэлһээ жэлдэ ургажал байна. Оютадта буряад хэлэн һайшаагдадаг, буряад хэлэнэй багшанарые һурган гарганабди. Арадай аман зохеолой «Уянга» бүлэг, хоор, «Серебряные стрелы» гэһэн хатарай ансамбль, мүн бусад бүлэгүүд бии”-гэжэ Светлана Нимбуева тэмдэглээ.

Оршон сагай байдалаар харахада, буряад хэлэмнай орёохон байдалда орожо, илангаяа багашуулай, залуу хүбүүд басагадай дунда хэрэглэгдэхэеэ болижо, мартагдажа байна. Буряад хэлэеэ үргэжэ, өөрынгөө түрэл хэлэн дээрэ хөөрэлдэжэ, бэшэлсэе ябая гэжэ уряалха байнаб. Түрэл хэлэеэ, ёhо заншалаа хүгжөөн һалбаруулха үүргэ хүн бүхэн урдаа табиха ёһотой! Түрэл һайхан буряад хэлэндэ зорюулагдаһан һайндэр үргэн дэлисэтэйгээр үнгэрөө. Буряад театрай тайзан дээрэ гое гэгшын концерт наадан наяраа. Сугларһан зон сэдьхэл дүүрэн баяртайнууд, булта буряад хэлэн дээрээ хөөрэлдэжэ, буряад хубсаһатай, юрэдөө хаража байхада урматай байгаа һэн.

Ольга Чиж,

Перевод: Харнайн хүбүүн

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.