Буряад хэлэ хүгжөөлгын һалбарида Толгойлогшын шангай хоёрдохи мүрысөөнэй дүнгүүд согсологдоо

Улаан-Үдэ хотодо октябриин эсэстэ буряад хэлэ хүгжөөлгын һалбарида «Үндэһэнхэлэнэйүлзыхэшэг» гэһэн Буряад Уласай Толгойлогшын шангай мүрысөөнэй илагшад тодороо.

Шагналгын баяр ёһолол Буряад хэлэнэй үдэртэ эмхидхэгдээ. Һайндэр тэмдэглэхэһээ урид улас дотор заншалта ёһоор буряад хэлэнэй габшагай һара үнгэргэгдэдэг юм. Болбосоролой сайдай уялга саг зуура дүүргэгшэ Валерий Поздняковой хэлэһээр, байгша ондо яһала һайн дүнгүүд туйлагдаа.

- Буряад хэлэ үзэдэг хүүгэдэй тоо 10 гаран мянгаар дээшэлжэ, 70 мянганһаа 80 мянган хүрэтэр олошороо. Эндэ уласаймнай Толгойлогшо Алексей Цыденовэй үүсхэл горитойгоор нүлөөлөө. Энээнһээ урид һургуулида 1-дэхи ангида буряад хэлэн заагдадаггүй байгаа. Һургуулида һая дадажа байһан үхибүүдтэ орёо байха гэжэ тоологдодог һэн. Тиимэһээ 2-дохи ангиһаа үзэжэ эхилдэг байгаа. Теэд буряад хэлэнэй талаар энэнь муу ха юм. Зарим үхибүүд хэлэнэй оршондо үндынэ, харин зариман хүүгэдэй сэсэрлигтэ буряад хэлэ шудалжа эхилнэ. Харин һургуулиин богоһо алхажа ороод, жэл соо үзэнгүй байхадаа, түргэн мартана. Тиимэһээ Алексей Цыденовэй үүсхэлээр бидэ энэ жэлһээ буряад хэлэнэй хэшээл 1-дэхи ангиһаа хараалаабди.

Уласта буряад хэлэ сахин хүгжөөхэ талаар гүрэнэй программа бэелүүлэгдэдэг. Тиигэжэ хүүгэдэй сэсэрлигһээ эхилээд, дээдэ һургуули болотор бүхыдөө болбосоролой һалбарида буряад хэлэ сахин хүгжөөлгын олон асуудалнууд шиидхэгдэнэ. Тэрэшэлэн хоёр шэглэлтэй (буряад хэлэн ба уран зохёол болон ород хэлэн) багшанарые зорилготоор бэлдэлгэдэ уласай бюджедһээ мүнгэн үгтэдэг. Жэл бүхэндэ 10-20 хүн энэ дэмжэлгын ашаар һурадаг юм. Мүнөө хэлсээтэ үндэһөөр 80 оюутадые абанхай.

Гадна Буряад орондо буряад хэлэ хүгжөөлгын һалбарида Буряадай Толгойлогшын нэрэтэ жэл бүриин шан тогтоогдоһониинь ехэ һайшаалтай, үрэ дүнтэй.Мүрысөөн буряад хэлэ, соёл, ёһо заншалаа алдангүй сахидаг гэр бүлэнүүдэй, буряад хэлэ сахин хүгжөөлгэдэ нүлөөлдэг үйлэдбэриин эмхинүүдэй, эмхи зургаануудай ба эмхинүүдэй эрхим дүй дүршэл элирүүлхэ ба урмашуулха зорилготой.

Мүнөө жэл мэдүүлгэнүүд болбосоролой,туһа хангамжын болон бусад һалбаринуудай эмхинүүдһээ, гэр бүлэнүүдһээ ороһон байна. Буряад хэлэ ба соёл хүгжөөлгэдэ болон дэлгэрүүлгэдэ горитой хубита оруулһан, эдэбхитэй хэлэнэй оршон үргэдхэхэ хэрэгтэ амжалта туйлаһан хэншье энэ шанда хүртэхэ аргатай байгаа. Жэшээнь, хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ ба һургуулинуудта зорюулагдаһан шэглэлнүүдээр үхибүүдые буряадаар һургадаг ба хүмүүжүүлдэг, буряад хэлэ дэлгэрүүлхэ, тэрэнэй оршон үргэдхэхэ талаар саг үргэлжэ ажал ябуулжа байдаг эмхинүүд хабаадаа юм. Тэдэнэй дундаһаа илагшадые тодоруулхадаа, хэр олон хүүгэдые хэр эршэтэйгээр буряад хэлэнэй оршондо оруулнаб, зааха ба хүмүүжүүлхэ ашаг үрэтэй онол аргануудые зохёохо ажал ябуулга, туршалгын программанууд гэхэ мэтэ хараада абтаа.

«Эрхим багша» гэһэн шэглэлээр буряад хэлэн ба уран зохёолой 27 багша мүрысөө. Тэдэ булта дээдэ гарай мэргэжэлтэд юм. «Буряад хэлэ хүгжөөлгэдэ хубита оруулһанай түлөө» гэһэн шэглэлээр буряад хэлэ сахин хүгжөөлгын асуудалнуудые шиидхэдэг эдэбхитэд хабаадаа. «Буряад хэлэндэ һургалгын эрхим дүршэл» гэһэн шэглэлээр илагшые элирүүлхэдэ, багшын бүхыдөө ажалһаа гадна һургалгын түсэб табиха болон шэлэһэн заалгын онол арга ба һуралсалай ябаса эмхидхэлгын түхэл баримталан үндэһэлхэ шадабари сэгнэгдээ.

Тиихэдэ соёлой һалбариин түлөөлэгшэд Толгойлогшын шанда баһа хүртэһэн байна. Буряадай арадай зүжэгшэн Надежда Мунконовагай «Бальжан Хатан» гэжэ түрүүшын буряад рок-мюзикл шалгараа. Тэрэ гансашье Буряад ороной ажаһуугшадай бэшэ, харин олон тоото айлшадай зүрхэ сэдьхэл эзэлээ юм. Эмхинүүдэй дундаһаа «Аянша» гэжэ хүүхэлдэйн нүүдэл театр эрхимлээ. Туһа хангамжануудые үзүүлэлгын һалбарида хубиин хэрэг эрхилэгшэ Марина Аресновагай үндэһэн ба тайзанай хубсаһа оёлгын ба хүлһөөр үгэлгын студи тэмдэглэгдээ. Аймагуудай дундаһаа Хэжэнгын аймаг илаа. «Бүхэбарилдаан» гэһэн заншалта буряад барилдаан» эмхи тамирай ба залуушуулай бодолгын һалбариин эрхим эмхи гэжэ тодороо. Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат хадаа түрэлхи буряад хэлэ заадаг эрхим һургуули болоо.

Улаан-Үдэ хотын «Ая-ганга» гэһэн 52-дохи хүүгэдэй сэсэрлиг- үхибүүдые буряад хэлэнэй оршондо оруулдаг һургуулиин урдахи болбосоролой эрхим эмхи зургаан. Тус сэсэрлигые даагша Светлана Цыренжаповагай онсолһоор, энэ ехэ амжалта бүхы ажалшадай оролдолгын ашаар туйлагдаа.

Хүүгэдэй сэсэрлиг һургуулиин урдахи бага наһанай үхибүүдые буряад хэлэнэй оршондо оруулдаг программа бэелүүлдэг юм. Багашуул 10 бүлэгтэ хубаардаг. Тиин 2 бүлэгэй хүмүүжэмэлнүүд сэсэрлигэй богоһо алхажа ороһоор лэ, бүхэли үдэртөө ганса буряад хэлэлгэ шагнадаг. Харилсаан, һуралсал, мүн бүхы һайндэрнүүд буряад хэлэн дээрэ эмхидхэгдэдэг.

- Эдэ багашуулда хүүгэдэй сэсэрлиг хадаа буряад хэлэнэй оршондо хүгжэхэ, хүмүүжүүлэгдэхэ газар гээшэ, - гэжэ Светлана Цыренжапова тэмдэглээ. – Гэртэнь ондоо хэлэнэй оршон байгаа ёһотой. Юуб гэхэдэ, ехэнхинь хотын хүүгэд юм. Тиимэһээ таахада, гэртээ буряадаар хөөрэлдэдэггүй. Зүгөөр минии һанамжаар, үхибүүд заабол түрэл хэлэеэ мэдэхэ ёһотой. Тэдэниие тон багаһаань буряад хэлэндэ һургаха, түрэл хэлээрээ ходо харилсажа, шагнажа байхынь тула хэлэнэй оршон тогтоохо шухала.

Толгойлогшын шангай мүрысөөн буряад хэлэ сахин хүгжөөлгын гүрэнэй программын хэмжээндэ үнгэргэгдэдэг, мүн жасань гурбан сая түхэриг юм гэжэ тэмдэглэхэ шухала.

Ольга Чиж, Восток-Телеинформ.

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.