пїЅпїЅпїЅпїЅпїЅпїЅпїЅ Orphus
Подробности

Буряад Уласай хэлэнэй оршуулгын гүрэнэй албан мүнөө юу хэдэг бэ


Общество 30 ноября 2021 г., 12:17

Байгша оной август соо «РЦ «Бэлиг»гэһэн ГБУ-гай хэлэнэй оршуулгын  гүрэнэй албан жэлтэй болоо. Мүнөө тэрэ юун хэдэг бэ, оршуулга хэжэ үгэхын түлөө хэн хандадаг бэ ба алдуутайгааршье һаа, буряадаар хэлэхэ ба бэшэхэ оролдолго юундэ хэрэгтэй бэ гэжэ ИА Восток-Телеинформдо гүрэнэй албанай хүтэлбэрилэгшэ Дыжид Мархадаева болон юрэнхы мэргэжэлтэн Цырегма Сампилова  хөөрэжэ үгэбэ.

Энэ жэл Буряад Уласта буряад хэлэ мүнөө сагай оршон нүхэсэлдэ тааруулха талаар шэнэ алхам хэгдээ. Шэнэ үгэнүүдэй, ойлгосонуудай, улас түрын болон хуули зүйн томьёоной томо бэшэ толи хэгдээ. Толи удхаараа хэдэн блогуудһаа бүридэнэ, тэрээн соо  ажамидаралай бүхы таланууд ороо, тэрэ тоодо  хүнүүдэй ехэ һонирходог юрын үгэнүүдэй нэгэ бүлэг бии. Дыжид Мархадаевагай хэлэһэнэй ёһоор, буряад хэлэндэ мартагдаһан ба хэрэглэгдэхэеэ болиһонолон юумэнэй нэрэнүүд бии. Жэшээнь,  хэдэн жэл соо “республика” гэжэ үгын буряад аналогынь бии, тэрэнь 2016 ондо Буряад Уласай Болбосоролой ба эрдэм ухаанай яаманай захиралтаар хэрэглээндэ оруулагдаа һэн. Ородоор хэлэгдэдэг юрын үгэнүүд олон байна, тэдэнэр булта өөрын нэрэтэй. Жэшээнь, «электрочайник» – «сахилгаангүсэ», «электроплита» – «сахилгааншэрэм», «позница» – «буузынтогоон».

Хуулинууд болон хаягууд

Албанай ажалай гол шэглэл болбол хуулинуудые болон хуули ёһоной шиидхэбэринүүдые оршуулга болоно. Энэ болбол Буряад Уласай засагай газарай,  толгойлогшын тогтоолнууд болон зарлигууд, Арадай Хуралда абтаһан хуулинууд болон бусад юм. Мархадаевагай хэлэһээр, һарада 300 хуудаһан хүрэтэр оршуулха бологдодог ба тэндэнь шэнэ нэрэ томьёонууд олоор дайралдадаг.

– Энэ ехэ орёо ажал, юундэб гэхэдэ хуулиин удха бидэ алдаха ёһогүйбди. Юрэнхы дээрэнь хэлэхэ болоо һаа, бидэ Шагдаровай толёор хүдэлнэбди, үшөө сахим ород­-монгол толи бии юм, - гэжэ Мархадаева хэлэнэ. Монгол ба буряад хэлэнүүд бултанай мэдэһээр, нэгэ эхи үндэһэнэй, тиимэһээ бидэ зарим нэрэ томьёонуудые монголһоо хэрэглэнэбди. Ёһоороо болбол бидэ бултыень буряадшалха һананабди, тиигэжэ онлайн-толи гаргажа, тэрэниие албан ёһоор баталһанай удаа бултанай хэрэглэхэ аргатай болгохо зорилготойбди. Бидэ мүнөө түрүүшын хубииень хээд байнабди, тэрээн соомнай 400 үгэ ороно – тэрэ толи Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай сайтда хүнэй харахын тула оруулатай байна, тэндэ тэрэ толитой танилсажа, манай дурадхаһан үгэнүүдтэ өөһэдынгөө ажаглалта хэжэ болохо юм.

Гүрэнэй оршуулгын албанай ажалай үшөө нэгэ шэглэлынь гэхэдэ – хаягуудые оршуулга юм. Тиимэ оршуулгануудые гүрэнэй болон муниципальна эмхи зургаануудта түлбэригүй хэжэ үгэнэбди. Тэдэнэр олонхи ушарта туһа хүргэхын тула бидэндэ хандадаг.

– Манай яаманууд, тэдэнэй албан мэдэлэй эмхи зургаанууд – һургуулинууд, хүүгэдэй сэсэрлигүүд, соёлой, ниигэмэй хангамжын эмхи зургаанууд... Һургуулинууд хаягуудаа хоёр хэлэн дээрэ үнинэй хэдэг болонхой, зарим эмхи зургаанууд энэ ажалые һаял хэжэ эхилээ.  Юрэнхы дээрээ һүүлэй үедэ Буряад Уласта, Улаан-Үдэдэ буряад хэлэн дээрэ дэлгүүрнүүдэй, худалдаанай түбүүдэй хаягууд бии боложо эхилээ. Олонхиниинь энээниие өөһэдөө хэнэ, гэбэшье 2020 онтой сасуулхада, бидэндэ хандалгануудай тоо ехэ болоо.

Жэшээнь, Угсаата зүйн музейтэй хамта ажал хэгдэнэ, тэдэнэр өөһэдынгөө хаягуудые, аншлагуудые болон экспонадуудай тайлбаринуудые буряад болон англи хэлэн дээрэ оршуулха үүсхэл гаргаа. Заказнигууд, заповеднигууд болон бусад – ганса Буряад Уласта бэшэ, иимэ ажалые ябуулжа эхилээ. Тиин, оршуулгын албанда  Эрхүү можын Усть-Ордын буряадай тойрогой Оһын аймагай захиргаан хандаһан байна – мүнөө тэндэ соёлой бүхы эмхи зургаануудай хаягууд хоёр хэлэн дээрэ, буряад ба ород хэлээр бэшээтэй байна. Аягүй ушарнуудшье дайралдадаг. Оршуулгын албан жэлһээ үлүү хүдэлжэ байна, харин  буряад хэлэн дээрэ хаягуудаа зарим компанинууд урид эхилһэн байна. Тиихэдэ һурахашье албан газар үгы байгаа, шадаха соогоо оршуулаа – жэшээнь, таниха хүнүүдтөө хандадаг байгаа.

– Цырегма Сампилова иигэжэ хэлэнэ, нэгэ үедэ би ниитын сүлжээнэй группа соо алдуутай хаягуудай гэрэл зурагуудые эльгээжэ байхыень гуйһан байгааб, тэндэнь энеэдэһэ хүрэмэ гэрэл зурагууд байгаа һэн даа.

Үнэхөөрөөшье, буруу оршуулгатай гаршагуудые мүнөөшье хаража болохо гэжэ Мархадаеа хэлэнэ, зүгөөр энэ гайхаха юумэн бэшэ.

– Энэ мүнөөнэй хэлэнэй байдал гэршэлнэ. Мүнөө зүбөөр бэшэхэ хүнүүдые олохонь орёо байна. Тиимэһээ бидэ тэрэ алдуунуудай түлөө зэмэлхэ ямаршье эрхэгүйбди. Гэбэшье бидэ бүхы юумэ нэгэ доро оршуулжа үрдихэгүй байнабди, - гэжэ тэрэ ойлгуулаа. – Тиимэһээ али болохо үүсхэлнүүдые бидэ дэмжэнэбди. Алдуутайгааршье һаа, буряадаар хэлэхэ ба бэшэхэ гэжэ оролдожо байһаниинь ехэ һайшаалтай. Энэ юу хэлэнэб гэхэдэ, хэлэн амиды байна ба хүн тэрэниие хэрэглэнэ гээшэ.

Ород Уласай хүүгэдтэ буряадай уран зохёолшодой номууд

Гүрэнэй оршуулгын албанай ажал гансата хуулинууд ба хаягууд бэшэ юм ааб даа. Эндэ уран зохёолнууд оршуулагдана. Жэшээнь, буряад уг гарбалтай монголой уран зохёолшодой номууд – тэдэнэр булта Монголдо, Үбэр Монголдо байдаг ба бэшэдэг, зүгөөр тэдэнэй бүтээлнүүд Буряад Уласта ехэ һонирхол татадаг. Харин нёдондо жэл Ород Уласай Гэгээрэлэй яаманһаа ехэ һонин  захил ороо юм һэн гэжэ Дыжид Мархадаева хэлэнэ: хүүгэдэй буряад уран зохёолшодой номуудые ород хэлэндэ оршуулхыень гуйһан байна.

– Бидэнэр ехэ ажал хэжэ, буряад хэлэнэй багшанартай хэлсэжэ, шэнжэлэгшэдтэй хамта эгээ һонирхолтой номуудые шэлэжэ абаабди, тиигэжэ буряадай уран зохёолшодой хүүгэдэй зохёолнууд Ород Уласай бүхы хүүгэдтэ һонирхолтой байха бэзэ, - гэжэ Дыжид Мархадаева хэлэнэ.

Мүнөө дээрээ оршуулгын албанда 9 хүн хүдэлнэ,  хоёрынь уран һайханай оршуулга хэнэ, бусадынь албан ёһоной документнүүдые оршуулна. Гол ехэнхидээ эдэнэр булта өөһэдын ажалай хажуугаар эндэ хүдэлнэ – эдэнэр уран зохёолшод, багшанар, сэтгүүлшэд. Энэ албанда залуушуулай ерээ һаань ехэл һайн байгаа, зүгөөр буряад бэшэгэй хэлэ һайн мэдэдэг залуушуулые олохо гээшэ ехэ орёо, тиихэдэ иимэ ехэ ажалай ашаалал ддажа гараха ба ажал хэхэнь ехэ хүндэ, - гэжэ оршуулгын албанай юрэнхы мэргэжэлтэн Цырегма Сампилова хэлэнэ.

Залуушуулай дунда оршуулагшадые олохонь юундэ тиимэ хүндэб гэһэн асуудалда оршуулгын албанда хэдэн шалтагаан хэлэнэ.

– Буряад хэлээрээ дуугарагты гэжэ мүнөө хэлэнэ, - гээд Дыжид Мархадаева хэлэжэ эхилнэ, – харин олонхи түрэлхид өөһэдөө ород хэлэтэйнүүд, тэдэнэй хүүгэдтэ хэлэнэй оршон үгы байна. Энэнь совет үеын хойшолон, тэрэ үедэ буряад хэлэ заалга хоригдоһоной шалтагаан. Нэгэ сагтабуряад хэлэнэй факультедтэ үсөөхэн оюутад болоһон байна. Мүнөө дээрээ байдал яһала ондоо болоно, зүгөөр энэ асуудалые түргэн гэгшын шиидхэхэ аргагүй. Хэрбээ бидэ үнэхөөрөө буряад хэлэ хамгаалха гэбэл, хүүгэдэй сэсэрлигүүдһээ болон һургуулинуудһаа эхилхэ ёһотойбди. Буряад хэлэ долоон хоногто нэгэ саг үзэхэ бэшэ, харин ород хэлэнтэй адли зааха хэрэгтэй. Һүүлэй үедэ залуушуул ба ондоошье наһанай хүнүүд буряад хэлэ үзэхэ гэжэ оролдожо байһаниинь һайшаалтай. Энэнь бидэндэ найдал түрүүлнэ.

Марина Денисова, Восток-Телеинформ. 

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.

Поделиться
Поделиться
Отправить
Поделиться
Поделиться
Поделиться
Отправить
Поделиться

Комментарии к новости

В связи с ужесточением требований, связанных со сбором и хранением персональных данных, мы отказались от размещения комментариев на нашем сайте. Если вы желаете высказаться по тому или иному информационному поводу, предлагаем сделать репост публикации в любую сеть и оставить там свой комментарий на личной странице. Сбор персональных данных на этом сайте не осуществляется.

Другие подробности

30 августа 2025

ВЭФ как инструмент развития экономики Дальнего Востока и Бурятии

Десятый юбилейный Восточный экономический форум пройдет в этом году во Владивостоке. За эти годы ВЭФ стал отличным инструментом для решения первоочередных задач дальневосточных регионов.

29 августа 2025

В Бурятии с 1 сентября запрещено выбрасывать ветки в мусорные контейнеры

В Бурятии, как и по всей России, с 1 сентября вступают в силу новые правила обращения с твёрдыми коммунальными отходами (ТКО). Будет запрещено сваливать ветки, ботву и траву в мусорные контейнеры. Почему и что грозит нарушителям – в нашем материале.

22 августа 2025

Команда Бурятии: Истории ветеранов СВО, которые после тяжелых травм нашли себя в спорте

Команда Бурятии: Истории ветеранов СВО, которые после тяжелых травм нашли себя в спорте

21 августа 2025

Адаптивный спорт в Бурятии: как «железная леди» Татьяна Енисеева нашла подход к ветеранам СВО

Енисеева Татьяна Феликсовна - тренер по спорту глухих (пулевая стрельба) Республиканской спортивно-адаптивной школы сурдлимпийского и паралимпийского резерва. Многие знают ее как прославленную спортсменку, коллеги уважают, близкие обожают, конкуренты откровенно боятся. Как эта женщина смогла завоевать сердца ветеранов СВО и помочь им найти себя в спорте – в нашем материале.

08 августа 2025

Переводы с карты на карту с 1 июля: мифы и реальность

В Бурятии в социальных сетях распространялась информация о том, что теперь, с 1 июля, переводы денежных средств с карты на карту будут облагаться налогом. Эта новость вызвала беспокойство среди тех, кто регулярно отправляет деньги друзьям, родственникам или знакомым. Восток-Телеинформ с управлением налоговой службы по Бурятии разбирался, в чем же тут

Лента новостей
23.09.2025

В приграничном городе Бурятии завершили ремонт 3 улиц

14:15

Донецкий молодёжный театр впервые показал в Улан-Удэ «Шахтерскую дочь»

14:04

Автобус с пассажирами слетел с дороги в Улан-Удэ

13:50

«Доктор, видимо, торопился»: Жительница Бурятии рассказала, как ей удалили здоровую почку

13:38

Прокуратура Бурятии помогла участнику СВО подключить дом к электросетям

13:15

Сотрудники Детской больницы Бурятии покорили Пик Галина

13:03

В Бурятии почтили память лесных пожарных, погибших в борьбе с огнем

12:45

«Зона отчуждения»: На Байкале очистные сооружения превращаются в опасные «заброшки»

12:34

Улан-удэнские компании выводят на рынок Монголии

12:27

На севере Бурятии школа не была оборудована системой экстренного оповещения

12:21

Сторож в Бурятии продал охраняемые пиломатериалы за бутылку водки и пачку сигарет

12:18

Налоговая Бурятии: Кассовые чеки стали более информативными

12:11

В Бурятии с начала года на пожарах погибли 38 человек

12:04

Замминистра природных ресурсов России запустил в Бурятии новые электроподстанции

11:58

В Улан-Удэ стартует кинофестиваль «Хрустальный нерпенок»

11:50

Жительница Бурятии и её супруг из Германии запустили производство козьих сыров

11:08

В Улан-Удэ пьяный пациент из-за боязни уколов нахамил медикам и сломал им прибор

10:56

«Гибель сына и пропажа брата»: Участника СВО вернули на службу в Бурятию по просьбе матери

10:50

Студенты из Бурятии забрали три призовых места на всероссийской «Студвесне»

10:33

Таможенники Бурятии передали конфискованные пиломатериалы росгвардейцам

10:18

В Бурятии женщина ушла на термальные источники и пропала

10:05

Более 1500 деревьев и кустарников высадили в Улан-Удэ

09:52

В Улан-Удэ подростков стали чаще ловить на незаконной расклейке рекламы

09:47

Жительница Бурятии месяц общалась с мошенниками и отдала им 1,3 миллиона рублей

09:33

В Бурятии автоледи на трассе сбила 17-летнего велосипедиста

09:20

В Бурятии создадут правительственную комиссию для оценки последствий засухи

09:12

Краткий зурхай: стрижка волос сегодня приведет к ссоре

08:16

22.09.2025

В Бурятии ветеранам СВО подарили автомобили с ручным управлением

18:23

В Улан-Удэ поймали неисправимого расклейщика рекламных объявлений

17:43

В Улан-Удэ 9 человек предстанут перед судом за проведение азартных игр

17:40

В Бурятии ночью пройдет дождь, а днем воздух прогреется до +20

17:10

В Улан-Удэ отремонтировали 7 километров старых теплосетей на 100 миллионов рублей

16:32

В Улан-Удэ у пациентки по время флюорографии нашли опухоль

16:14

В Улан-Удэ строитель, упавший с третьего этажа, находится в реанимации в тяжелом состоянии

16:11

В Улан-Удэ до конца года закроют неэффективную котельную и модернизируют одну новую

15:10

В Улан-Удэ написали книгу «Хамбо-лама - человек-ураган»

14:59

Из Бурятии в Монголию после долгого перерыва отправили первую партию племенного скота

14:19

«Устойчивый скепсис»: Только 32% жителей Улан-Удэ считают оправданной вакцинацию от гриппа

14:17

Граждане Монголии пытались вывезти из Бурятии сосну и ель

14:09

Предпринимателей в Улан-Удэ стали больше штрафовать за незаконную рекламу и изменение фасадов

13:08

В Бурятии вышла вторая серия реалити «Илюхина Ферма»

13:03

Педагог из Бурятии Оксана Бухольцева получила Всероссийскую премию «Поступок»

12:46

В мэрии Улан-Удэ рассказали, что делать если батареи в квартирах холодные

12:25

Шаманы Бурятии закрыли «небесные врата»

12:18

Бурятия и Байкал вошли в мировой рекорд по одновременной уборке мусора

11:36

Мэрия: Во все многоквартирные дома Улан-Удэ и на объектах дали тепло

11:16

Что нужно знать детям Бурятии об интернет-мошенниках: правила безопасности

11:07

«Лексус» от столкновения с «Тойотой» врезался в электроопору в Улан-Удэ

11:00

Рабочий упал с высоты на стройке здания для театра «Байкал»

10:54

В Бурятии перевернулся самосвал

10:49

Пьяный водитель «Тойоты» в Бурятии врезался в забор жилого дома

10:46

«Лада» с двумя детьми в салоне попала в ДТП

10:43

В Бурятии утонул водитель «Урала»

10:17

В Бурятии женщина заблудилась во время прогулки на перевале Пыхта

09:53

У осужденных Бурятии начался учебный год

09:29

ВСЖД и прокуратура обсудили тенденции транспортного законодательства

09:25

В Бурятии мошенники украли у матери погибшего почти 7 миллионов рублей

09:19

21.09.2025

Миллион осколков и сотни жизней: хирург с позывным «Нож» из Бурятии проводит операции на передовой

17:25

В магазине Улан-Удэ нашли поддельные брендовые кроссовки

17:18

Новая поликлиника в 103 микрорайоне не успела открыться, как нарвалась на проверку прокуратуры

17:01