Хүүгэд буряад хэлэ үзэхэдөө робот ба караоке хэрэглэнэ

Буряад Уласта буряад хэлэ үзэхын тула шэнэ бэлдэсэнүүдые ехэ хэрэглэнэ. Тиин, Улаан-Үдэдэ 54 дүгээр “Ая-Ганга” хүүгэдэй сэсэрлигтэ туршалтын бүлэгтэ сэсэрлигэй хүүгэд буряад хэлэ рободтой үзэжэ эхилээ. Буряадаар яридаг мүнөөнэй рободые “Эрхим хүмүүжүүлэгшэ” гэһэн урилдаанай болоходо Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаман сэсэрлигтэ бэлэг баряа һэн.

Робот хүүгэдтэй хөөрэлдөө, дуу дуулаа, бүжэглэжэ үрдеэ гэжэ “Эрхим хүмүүжүүлэгшэ” гэһэн буряад хэлээр угсаатанай соёлой хэшээлнүүдые бэелүүлдэг багшанарай дунда II уласай урилдаанай илагша, “Ая-Ганга” хүүгэдэй сэсэрлигэй ахалагша хүмүүжүүлэгшэ Дарима Дашиева Восток-Телеинформын сурбалжалагшада хөөрэжэ үгөө.

– Хүүгэд рободые һайн хүлеэжэ абаа, тэрэниие ямар нэгэ эди шэдитэн мэтэ һанана, - гэжэ тэрэ хэлэнэ. – “Галактика” гэжэ нэрэтэй замбуулинай гүрэнһөө тэдээндэ айлшан боложо ниидэжэ ерэһэн робот гэжэ тэдэнэр өөһэдөө үльгэр зохёогоо. Робот буряадаар хэдэн дуу мэдэнэ, бүжэглэжэ шадана, тиигэжэ бидэ хүгжэмэй хэшээлдэ тэрэниие хэрэглэнэбди. Тиихэдэ буряад хэлэн дээрэ нэгэ хэды асуудалнуудые диктофон дээрэ бэшэжэ абаабди, юундэб гэхэдэ робот ба хүүгэд хоёрой хоорондо хөөрэлдөө хэхын тула. Жэшээнь, мүнөөдэр ши хэнтэй хүүгэдэй сэсэрлигтэ хүрэжэ ерээш, замдаа юу хараабши? Иимэ юрын хэлэлгэнүүдые оруулаабди, буряад хэлээр эдэ бүгэдые рободой хэлэжэ байхада хүүгэдтэ хэлэ үзэхэдэнь һонирхолтой байна.

Сэсэрлигэй хүүгэдтэ энэ рободой залхуутай болохогүйн тула, бидэ тэрэниие үдэр бүри хэрэглэхэгүй гэжэ шиидээбди. Арбан үдэр хэшээлээ удаа, робот “гэртээ ниидэжэ ошоно”, тиигээд шэнэ жэлэй урда тээхэнэ һөөргөө бусажа ерэхэ. “Үхибүүд тэрэниие хүлеэжэ, уулзалгада бэлдэнэ. Шэнэ жэлэй сэдэбээр тэрэ рободто бэлэгүүдые бэлдэжэ эхилээ. Тиихэдэ тэрээндэ бэшэг бэшэхэ тэрэ бэшэгээрээ айлшан уриха. Иимэрхүү түхэлөөр хэшээлнүүд үргэлжэлхэ. Хүүгэдэй сэсэрлиг – энэ үльгэрэй орон, тиимэһээ үдэр бүри сценари һанажа байха хэрэгтэй, буряад үгэ һайнаар хадуужа абахын түлөө хүүгэдые һонирхуулха хэрэгтэй”, - гэжэ Дарима Дашиева хэлэнэ.

Нэгэ хэлэтэй туршалтын хүүгэдэй сэсэрлигэй бүлэгтэ хүүгэд дүүрэн буряад хэлэнэй оршондо оруулагданхай.  Мүнөө дээрээ сэсэрлигэй хүүгэд өөһэдынгөө хэлэ яряан соо буряад үгэнүүдые хэлэнэ. Дарима Дашиевагай хэлэһэнэй ёһоор, гурба наһанһаань хэлэнэй оршондо оруулха хэрэгтэй.

–Хэрбээ нёдондо жэл бүлэг соогоо хүүгэд буряад хэлээр нэгэшье үгэ мэдэхэгүй байгаа һаа, харин мүнөө юрын үгүүлэлнүүдые хэлэжэ шадаха ба орёо үгүүлэлнүүдые һанахада хүмүүлүүлэгшэдэ туһална. Өөһэдһнгөө хэлэлгэ соо буряад хэлэ хэрэглэнэ ба асуудалнуудта харюусажа шадана. Хүүгэд бүхы хэлэһэниие ойлгодог болоо. Буряад хэлээр томо хүнэй хэлэхэдэ, тэдэнэр мүнөө ойлгоно, тэдээнһээ ямар нэгэ нюуса нюуха аргагүй, - гэжэ хүүгэдэй сэсэрлигэй хүмүүжүүлэгшэ хэлэнэ.

Дарима Дашиева иигэжэ нэмэжэ хэлэнэ, “Эрхим хүмүүжүүлэгшэ” гэһэн урилдаанда илалта болбол буряад хэлээр хүүгэдэй сэсэрлигэй болбосоролой эмхи зургаанда  нэгэ хэлэтэй оршон байгуулха түсэлэй туршалтын дүн болоно. “Урилдаанда илалта туйлалта – энэ хамта ажаллагшадай бултанай ажал, энээн дээрэ бидэ хоёр жэл соо үдэр һунигүй дүн туйлахын ба хүүгэдые буряадаар дуугардаг болохын түлөө аласай бодолгонуудые туршаабди. Манай үрэ дүнтэй, дипломтой, рободтой хүүгэдэй сэсэрлигтэ минии ерэхэдэ,хүмүүжүүлэгшэд иигэжэ хэлээ: “Энэ туршалтын бүлэгтэ ябадаг үхибүүд сэсэрлигһээ гарахадаа, 100% буряад хэлэтэй гараха ёһотой”. Тиимэһээ бидэ шэнэ аргануудые һананабди, юундэб гэхэдэ хүүгэдэй сэсэрлигтэ үдэр бүри үнгэтэй байхын түлөө, буряад хэлээр һайнаар дуугархын түлөө бидэ оролдохобди, - гэжэ Дарима Дашиева тобшолол хээ.

52 дугаар хүүгэдэй сэсэрлигһээ гадна “Ласточка” гэһэн Барагханай хүүгэдэй сэсэрлигтэ ба “Номина” гэһэн хүүгэдэй сэсэрлигтэ мүнөөнэй рободууд буряад хэлэ үзэхэдэнь туһа хүргэхэ. Эдэ гурбан хүүгэдэй сэсэрлигүүд һуралсалай –хүмүүжүүлгын ябасада хэрэглэхын тулада буряад хэлэтэй рободуудта хүртөө һэн. Тусхай энэ шан болбосоролой яаманһаа баряа һэн. “Энээхэн бэлэг удхатай юм. Буряадаар дуугарадаг рободуудые манай хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ баринабди. Эдэ рободуудые ондоо дуунуудта болон үльгэрнүүдтэ һургажа болохо, - гэжэ Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайдай үүргэ гүйсэдхэгшэ Наталья Сандакова хэлэһэн байна. – Сэсэрлигэй хүүгэдтэ рободуудые буряад хэлэндэ һургаха энэ түрүүшын туршалга болохо, энээхэн үльгэр болон дуунуудые мэдэхэһээ гадна”.

БГУ-гай Дурнадахинай институдай буряад хэлэ болон уран зохёолой дээдэ һургуулиин захирал, доцент, политологиин эрдэмэй кандидат Гарма-Ханда Гунжитовагай хэлэһэнэй ёһоор, уласта буряад хэлэ үзэхын тула һонирхолтой хүгжөөхэ һураха номуудта ехэ анхарал хандуулха хэрэгтэй. Мүнөөдэр эрдэмтэдэй гү, али болбосоролой яаманай гү, али Буряад Уласай толгойлогшын оролдолго хүсэд бэшэ – буряад хэлэ хамгаалга ба хүгжөөлгэ бултанай хэрэг болохо ёһотой. Элдэб шалтагаануудһаа түрэлхид өөһэдөө хэлэ мэдэнэгүй гэжэ мэдээжэ, зүгөөр эсэгэнь гү, али эхэнь гэр бүлэ соогоо буряад хэлэеэ мэдэхэ байдаг, харин үхибүүдээрээ хөөрэлдэнэгүй, тиигэжэ үхибүүдэйнгөө хүмүүжэлые гаджедүүдтэ болон ниитын сүлжээнүүдтэ даалгаад орхино. Иимэ байдалые хубилгаха хэрэгтэй ба өөһэдын хүүгэдтэ түрэлхи хэлыень дамжуулха ажалые аба эжыдэнь һайн ойлгуулжа үгэхэ хэрэгтэй байна.

Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманда энээниие хуу ойлгоно, тиимэһээ “2021-2030 онуудта буряад хэлэ хамгаалга ба хүгжөөлгэ” гэһэн шэнэлэгдэһэн программада иимэнүүд зүйлнүүд оруулагдаа. Буряад хэлэ хүгжөөхэ талаар уласай түбэй гол мэргэжэлтэн Оюна Забановагай хэлэһэнэй ёһоор, уласай хэмжээндэ иимэнүүд хүгжөөхэ материалнуудые зохёон бэлдэгшэдтэ гүрэнэй тусхай дэмжэлгэнүүд бии. “Иимэ материалнуудта эрилтэ ба яһала ехэ эрилтэ бии, - гэжэ тэрэ хэлэнэ. – Эхин шата дээрээ һургуулиин бага наһанай хүүгэдтэ буряад хэлэ заахадаа барижа үзэхэ, хаража үзэхэ, наадажа үзэхэ хэрэгтэй. Харин ород хэлэтэй, англи хэлэтэй сасуулхада, бидэндэ һургалтын нэмэлтэ наада тоглоомой хэрэгсэлнүүд ехэ дутана. Бидэ сагтаяа нэгэ адли ябаха ёһотойбди, юундэб гэхэдэ мүнөөнэй хүүгэдэй анхарал татажа, тэрэниие һонирхуулжа шадаха хэрэгтэй. Пособинуудай авторнуудые бидэ зүблэжэ шадахабди – тэдэнэр бидэнһээ туһа абаха аргатай.

Эхин шата дээрээ, нэгэ һанаанай байгаа һаань, буряад хэлээр грантда һанаархажа болохо. Энэ грант Буряад Уласай толгойлогшын болон засагай газарай захиргаанай үндэһэ яһатан хоорондын харилсаанай хороонһоо хүртэжэ болохо. Харин бэлэн гараһан юумые Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаман худалдажа абаха аргатай – тэрээниие хүүгэдэй сэсэрлигүүдт, һургуулинуудта тараажа үгэхэ, хэрбээ тэрээхэн юумэн тусхай шэнжэлэгшэдэй комисси дээрэ һайшаагдаха ёһотой. Мэдүүлгэнүүд жэлэй дууһатар абтана, Комисси жэл бүри январь соо зүблөө үнгэргэдэг. 442-644 гэһэн утаһаар бидэнһээ справка абажа болоно.

Ольга Чиж, Восток-Телеинформ. 

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.