«Бүхыаргаараа хэлээ хамгаалха»: Буряад Уласта буряад хэлэ үзэхэ ба хүгжөөхэдэ һурагшадые нэгэдүүлһэн наада һанаа

Буряад Уласта буряад хэлэ дэмжэхэ талаар ажал үргэлжэлһөөр байна. Энэ ехэ ажал “2021-2030 онуудта буряад хэлэ хамгаалга ба хүгжөөлгэ” гэһэн гүрэнэй программын хүреэндэ ябуулагдана. Тэрэнэй хажуугаар һайн дуратайшуулай элдэб янзын һонирхолтой түсэлнүүд бии болоно. Тиин, нёдондо жэл «Үльгэрэйорон РДШ» гэһэн һурагшадай дунда буряад хэлээр зугаасалай-оюун ухаанай наадан бии болоһон байна. Юун гэһэн наадан гээшэб ба хэлэ үзэхэдэ һурагшадай һонирхол татахада тэрэ хайшан гэжэ туһалһан тухайВосток-Телеинформын материал соо.

«Үльгэрэйорон РДШ» - энэ болбол Россиин һурагшадай хүдэлөөнэй Буряадай нютаг можын таһагай шэнэ түсэл болоно. Тэрэнэй залан хүтэлбэрилэгшэ Баир Шобоев энэ хамшагай урда тээ тэрэ «Первый каналда» гараһан «Подмосковные вечера» (16+)федеральна нааданда адли түхэлтэй Улаан-Үдэдэ үнгэргэгдэһэн «Today» (наһанай хизаарлалта 8+ ба 18+) зугаасалай шоу хаража урмашажа,наада һанаһан байна.

– Зүгөөр һурагшадай дунда буряад хэлэ хүгжөөлгэдэ тулгаад, иимэ наада һанаха һанаан байгаа. Иимэ түхэл танин мэдэхэ ба һонирхолтойшье юм. Һургуулида үнгэрдэг юрын хэшээлнүүд ехэнхидээ педагогикын ба һургалгын талаһаа болодог, харин энэ нааданай түхэлөөр болоно, - гэжэ Шобоев хэлэнэ. – Энэ наада бидэ хамшагай гарахаһаа урид хэжэ эхилээбди, тиигэжэ тэрэмнай очно байха ёһотой байгаа. Нёдондо жэл  бидэ туршалта хэхэ гэжэ шиидээбди.

Урилдаан  гурбан наһанай бүлэгөөр хубаагдаа – 5-6 класс, 7-8 класс ба 9-10 класс. Тэрэнэй зорилго – шоу-наадаар буряад хэлэ дэлгэрүүлхэ ба хүгжөөхэ, буряад хэлэ хамгаалха ба дэлгэрүүлхэдэ хүүгэдые хабаадуулга болон нютагай зоной шухала асуудалнуудые шиидхэлгэдэ ургажа ябаһан үетэнэй һонирхол татаха.

– Наадан хэдэн шатада хубаагдана. Нэгэдэхинь – “Угадай мелодию” адлирхуу, “Буряадай дуушаниие таа” гэжэ бидэ һанаабди. Элдэбын хүгжэм, элдэб гүйсэдхэгшэдые оложо, хүүгэдые дуушадтай танилсажа, тэдэнэй дуунуудые шагнажа, иимэ аргаар тэдэнэр хэлэ шудалаа – шагнажа ба дуу дабтажа һураа. Хоёрдохи шата – «Буряадүгэнүүд» – локацитай холбоотой байгаа гэхэ гү, али бидэ тодорхой локаци хэлэжэ үгэхэдэмнай, хүүгэд тэрэ локацитай буряад хэлээр хэдэн үгэнүүдые хэлэжэ үгөө. Гурбадахи наадан  “Үльгэрэй орон”. Энэ болбол фильмнүүдые болон мультфильмнүүдые буряад хэлэн дээрэ болгоо. Хүүгэд хэһэгүүдые хаража, удаань асуудалнуудта харюу үгөө, - гэжэ Баир Шобоев хөөрэнэ.

2021 ондо Зугаасалай-оюун ухаанай уласай наадан шэнэ шатада гараа. Хэрбээ туршалтын версидэ 149 хүүгэд хабаадаһан байгаа һаа, энэ жэл – эхин шатада Буряад Уласай  35 һургуулинуудһаа ба Эрхүү можын Усть-Ордын гимназиин 2015 һурагшад мүрысэһэн байна.

– Бидэ түрүүн заочно шатануудые хэхэ гэжэ шиидээбди, тиигэжэ анги бүхэнһөө эрхимүүдые элирүүлээбди, саашадаа тэдэнэр бусад шатануудта гаража, өөһэд хоорондоо мүрысөө. Энэ жэл гол нааданда шэнэ шатанууд нэмэгдэжэ оруулагдаа – «Что вижу, то говорю» гэһэн  урилдаан. Эндэ 30 секундын турша соо 18 зураг хараха ёһотой байгаа, тиигээд буряад хэлээр хэн юу хараһанаа бэшэхэ хэрэгтэй байгаа. Үшөө нэгэ шатаниинь “Би оршуулагша” гэжэ нэрэтэй. Энэ шатада бидэ гурбан ондоо үгүүлбэри бэшээбди, харин үхибүүд 30 секунда соо тэрэниие зүб мүрөөр оршуулха ёһотой байгаа. Хэлэнэй аялганай талаар зарим орёо юумэнүүд байгаа,  гэбэшье дүнгын гаргахадаа мэргэжэлтэдһээ һуража, али нэгэн хэлэнэй аялга мэдэжэ,тиигэжэ үнэн сэхэдүн гаргаабди, - гэжэ РДШ-эй Буряадай нютаг можын таһагай залан хүтэлбэрилэгшэ тэмдэглээ.

“Ангинууд” гэһэн шатада нааданда 2015 хүн хабаадаа, һургуулинууд гэһэн шатада 600 гаран хүн, шэлэлгын шатада – 162 хүүгэд, хахад финалда 77 үхибүүд, харин 58 хүн хабаадаа. Финалда 33 хүн гараа.

Хүтэлэгшэ буряад ба ород хэлэнүүд дээрэ наада хүтэлөө, юундэб гэхэдэ эндэ эхилжэ байһан ба буряад хэлэ һайн мэдэхэ хүүгэд наадаха аргатай байгаа. Наада зохёогшодой хэлэһэнэй ёһоор, ажал хэдэг залуушуулай ба оюутадай гэхэ гү, али үргэн олон хүнүүдтэ һонирхолтой байжа магадгүй. РДШ болбол һургагшадай хүдэлөө хэдэг, тиимэһээ саашадаа энэ түсэл шэнэ шатада гараха байха гэжэ тэдэнэр найдана. Очно түхэлдэ Баир Шобоевой хэлэһэнэй ёһоор, наадан үшөө һонирхолтой болохо ёһотой, зүгөөр тэрэниие үнгэргэлгэ зайн аргаар лэ болохо аргатай байна. Энэ урилдаан һургуулиин багшанарай үндэр сэгнэлтэдэ хүртөө.

– Наадан үнэхөөр супер! Энэ наада зохёогшодто болон эмхидхэгшэдтэ баяр хүргэнэбди. Ямаршье һурагша өөрынгөө хүсэ шадалые ба энэ шоу наадаар буряад хэлэнэй мэдэсэ туршаха аргатай байһаниинь ехэ һайн гээшэ, - гэжэ Захааминай аймагай В.С.Поповой нэрэмжэтэ Михайловкын һургуулиин буряад хэлэнэй багша хэлээ.

Тус түсэл Буряад хэлэ дэмжэхэ түбтэ ба Буряад Уласай Болбосоролой ба эрдэм ухаанай яаманда дэмжэгдээ. Гурбан түрүү һууринуудай түлөө шагнал хараалагдана, тэрэнь мүнгөөр үгтэхэ. Бүлэг бүхэндэ түрүү һуури эзэлһэнэй түлөө һурагша 4 мянган түхэриг абана, хоёрдохидо – 3 мянган түхэриг, гурбадахаи һууриин түлөө – 2 мянган түхэриг. Тусхай номинацида илагша 1600 түхэриг абана. Юрэнхы жаса 30 гаран мянган түхэригэй. Ерэхэ жэл РДШ үшөө шэнэ нэмэлтэнүүдые оруулха түсэбтэй гэжэ Баир Шобоев хэлэнэ, тэрээндэ үшөө олон һанаан бии. Россиин һурагшадай хүдэлөөн “Болбосорол” гэһэн үндэһэн түсэлэй хүреэндэ бэелүүлэгдэнэ.

Болбосоролой яаманда хэлэһэнэй ёһоор, хүүгэдтэ, имагта сэсэрлигэй ба эхин шатын классай һурагшадта энээхэн наадан ямаршье болбосоролой ажал ябуулгада тааруу, имагта хэлэ үзэхэдэ хэрэгтэй. Тиигэжэ буряад хэлэ үзэлгэ ба дэлгэрүүлгэ дэмжэһэн оюун ухаанай ба урилдаанууд дэмжэгдэнэ. Тиин, Буряад Уласта октябрь соо буряад хэлэнэй габшагай һарада хэдэн иимэ – оюун ухаанай – хэлэ шудалалгын “Түхэриг” гэһэн нааданууд буряад хэлэнэй ба үндэһэн соёлой факультедэй оюутадай дунда үнгэрөө. “Уран шүлэгэй долгин дээрэ” гэһэн урилдаан; буряад хэлээр һурагшадай олимпиада үнгэрөө; Д.Улзытуевай түрэһэн үдэрэй 85 жэлэй ойдо зорюулагдаһан 10-11 ангиин һурагшадай, вузуудай, ссузуудай, оюутадай, томо хүнүүдэй дунда “Урасхал ехэ уhан мэтээр урдажа байна үе саг, мүнхэ ехэ мүрэн мэтээр мушхарна мүнѳѳ саг…” гэһэн найруулга бэшэлгын нютаг можонууд хоорондын урилдаан ба “Эдир Будамшуу” гэһэн уласхоорондын урилдаан үнгэрөө.

Анастасия Шадрина, Восток-Телеинформ.

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.