Новости на бурятском языке | Главное
Ноябриин 9-10-да Ивалгын дасанда үнгэрһэн “Ерээдүй сагай буряад хэлэнэй урасхал” гэһэн уласхоорондын хуралдаанда Буряад Республикын, Эрхүү можын, Забайкалиин хизаарай, Монголой, Хитадай Дотор Монголой буряад угсаатанай түлөөлэгшэд – дүн хамта 500-гаад хүн сугларжа, буряад хэлэеэ яажа хосоролһоо абархаб, ямар аргаар саашань хүгжөөжэ, ерээдүйн үеынхидтэ дамжуулхаб гэһэн асуудалнуудта харюу олохоёо оролдоо.
Арадай Хуралай депутадууд, һуралсалай болон соёлой яамануудай, нютагай өөһэдын хүтэлбэриин зургаануудай түлөөлэгшэд, эрдэмтэд, багшанар, соёлой хүдэлмэрилэгшэд, тамиршад – булта һанамжануудаараа хубаалдажа, ехэл шанга, хатуу хөөрэлдөөн болоо гэжэ тэмдэглэлтэй. Арсалдахашье, бэе бэеэ гэмнэхэшье ушарнууд дайралдаа. Теэд заншалта ёһоороо бэе бэедээ үнэгэн малгай үмэдхүүлээд, үреэлнүүдээрээ андалдаад, гоё гоогоор, хооһоор шашаад тараагүймнай юунһээшье үлүү гэжэ һанагдана. Мүн тиихэдэ буряад арадайнгаа түлөө сагаагаараа оролдожо ябадаг Бандида хамба лама Дамба Аюшеевэй, лама санаартанай иимэ хэмжээ ябуулга эмхидхэжэ, энэ хэрэгтэ хам оролсоһониинь дамжаггүй.
Түрүүшын үдэртэ пленарна зүблөөндэ 350 шахуу хүн хабаадаа. Буддын шажанай дээдэ һургуулиин шойрын танхим соо олоор сугларһан хүн зоной урда нэн түрүүн хамба лама Дамба Аюшеев үгэ абажа хэлэхэдээ, буряадаараал хөөрэлдэжэ, бэе бэеэ хүлеэсэтэйгээр шагнахые уряалаа. “Сэлэнгын, Зэдын, Хурамхаанай, Эрхүүгэй, али Хориин гүт – булта бэе бэеэ багтаажа үзэгты. Алишье нютаг хэлэмнай үлүү бэшэ. Өөрынгөө унаган хэлэн дээрэ хэлэгты”, - гэжэ тэрэ тон зүб дурадхаа. Тиин буряад хэлэнһээ халташье һаа хадууралга тэрэ дороо хоригдододог байжа, энэ үдэр нютаг хэлэнүүд яһала олоор зэдэлээ. Россиин Гүрэнэй Дүүмын депутат Михаил Слипенчукшье буряад угсаатаниие хүндэлжэ, түрэл хэлэн дээрэмнай хандалга бэшэг эльгээһэн байна. “Бүхэли арадуудай, гүрэнүүдэй үгы болон хосоролго хэлэеэл алдаһанһаа эхилдэг гэжэ дэлхэйн түүхэ гэршэлнэ... Буряад хэлэ һэргээхэ, хүгжөөхэ хэрэгтэ түлхисэ болохо хуулинууд абтана. Гэбэшье эдэ хэмжээнүүд багадана гэжэ һайн ойлгонобди. Тиимэһээ энэ хуралдаан үрэ дүнтэй байха, засагай болон ниитын газарнуудта зохистой хэмжээ ябуулгануудые үнгэргэхэ дурадхалнууд орохо байха гэжэ найданаб”, - гэжэ бэшэг соонь хэлэгдэнэ.
Буряад хэлэ һэргээхэ, хүгжөөхэ талаар ямар дурадхалнууд орооб гэхэдэ, ехэнхидээ хэлэгдэжэл байдаг арга хэмжээнүүд нэрлэгдээ: гэр бүлэдөө заабол буряадаар хөөрэлдэхэ, буряад хэлэ заалгые хүүгэдэй сэсэрлигүүдһээ эхилхэ, буряад FM-радио байгуулха, телевидени болон радиодо буряад дамжуулгануудай саг ехэ болгохо, номуудые олоор хэблэхэ, буряад хэлэн дээрэ мультфильмүүдые олошоруулха, залуушуулай һонирхохо хэмжээ ябуулгануудые эмхидхэхэ, һуралсалай методико һайжаруулха...
Зүгөөр бүгэдын һанамжаар, тон шухалань – Буряадай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат шэнги һургуулинуудые, буряад хэлэ шудалалгатай болон буряад ёһо соо хүмүүжүүлгэтэй хүүгэдэй сэсэрлигүүдые нээхэ хэрэгтэй. Лицей-интернадай директор Баир Жалсановай онсолон тэмдэглэһээр, илангаяа хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ анхарал хандуулагдаха болоно. “Олонхи гэртэхин хүдөөһөө буряад хэлэтэй хүүгэдээ Улаан-Үдэ дахуулжа ерээд, сэсэрлигтэ үгэһэмнай, оройдоол хоёр жэлэй туршада ород болошоо гэжэ хэлэдэг. Иихэдээ үхибүүд һургуулида оротороо, түрэл хэлэеэ алдана гээшэ. Иимэ ушарта сэсэрлигүүдтэ заабол буряад хэлэ нэбтэрүүлхэ шухала”, - гэжэ тэрэ тэмдэглээ.
Горитой нүлөө үзүүлхэ үшөө нэгэ эрилтэ - яб-таб байса бэшэгдэһэн, зүрилдөөтэ асуудалнуудгүй хуули хэрэгтэй болоно. Ямаршье сагуудта буряад арадайнгаа түлөө оролдожо ябаһан зоной нэгэн болохо Геннадий Манжуевай онсолһоор, мүнөөл хууляар хараалаагүй һаа, юуншье бүтэхэгүй. Хэлэеэ һэргээхын тула нэн түрүүн хуули, удаань мүнгэн хэрэгтэй.
Республикын Һуралсалай болон эрдэм ухаанай яаманай зүгһөө үгэ хэлэһэн Баир Шираповай онсолһоор, мүнөө буряад хэлэ заалгын асуудал хэдэн хуулиин зүрилдөөнһөө боложо, өөрын эрхээр заагдаха байдалда оронхой. Жэшээнь, Россиин арадуудай хэлэнүүд тухай хуулиин ёһоор, буряад хэлэн ород хэлэнэй заалгада һаад ушаруулха ёһогүй хадаа тулгардана. Гадна гүрэн дотор нэбтэрүүлэгдэжэ байһан шэнэ һуралсалай стандартнуудтай холбоотой бэрхэшээлнүүд баһа бии. Тиимэһээ хамагые тэнсүүлхэнь бэрхэтэйшэг. Республикын эрдэм һуралсал тухай хуулиин гурбадахияа бусаагдаад байһанииньшье энээниие гэршэлнэ.
Соёлой яаманай зүгһөө Жанна Дымчикова иигэжэ мэдүүлээ: “Буряад хэлэ хүгжөөлгын программа абтахадаа, тон түрүүн 400-гаад миллион түхэриг хараалагдаа һэн. Зүгөөр тэрэ мүнгэмнай хасагда-хасагдаһаар, 30-аад миллион болоод, һаяхан бүришье үгтэхэеэ болёо гэжэ дуулдаһан аад, мүнөө дахин үгтэхэ хэбэртэй болонхой хаш. Энэ программа тон хэрэгтэй. Тэрэнэй хэмжээндэ яһала ажал ябуулагдаа. Хэдэн номууд гараа, Буряад драмын театрай зүжэгүүдтэ оршуулганууд хэгдэнэ, хуушанай сэтгүүлнүүд номой санда электрон хэлбэридэ оруулагдаа, буряад хэлэн дээрэ сайтнууд хэгдэнэ… Хэлэеэ хадагалха гэбэл, нэн түрүүн хүн бүхэмнай (ямаршье нютагай байг – хамаагүй) өөрынхеэрээ эшэнгүй дуугардаг болохо ёһотой. Намһаа урид һанамжануудаараа хубаалдаһан зоной хэлэһэн дээрэ нэмэбэл, буряад хэлэндэ, соёлдо хабаатай мэргэжэлтэдые урмашуулха, шэнэ үгэнүүдэй толи гаргаха, хэмжээ ябуулгануудые хоёр хэлэн дээрэ хүтэлбэрилхэ”.
Хуралдаанда үгэ хэлэгшэдые шагнажа байхадаа, хүдөөһөө ахижа ерэһэн наһатай зоной түлөө үнэнхэ зүрхэнһөө баярлааб. Тэдэ тушаалаа алдахаяа айха бэшэ хадаа, сэхэ руунь лэ буудаад һуугаа. Юундэ буряад хэлэн иимэ шахардуу байдалда орооб, хэлэеэ хүгжөөхын тула юун хэрэгтэйб – үнэн дээрээ эдэ бүгэдэ асуудалнуудта харюунууд бултанда мэдээжэ ха юм. Эндэ гансал буряадууд өөһэдөө гэмтэй бэшэ. Тиимэһээ түрэл нютагтаа, түүхэтэ газар дайда дээрээ ажаһууһан бидэнэй хэлэеэ һэргээхэ, хүгжөөхэ хэрэгтэ нэгэшье һаад дайралдаха, ямаршье хуули дабаан болохо ёһогүй гэжэ һанагдана. Гэбэшье тиигэхэ гэхэдэмнай, тиимэ байна ха юм, иигэхэеэ һанахадамнай, иимэ байнал гэжэ бэеэ үмөөрэнгүй, нэн түрүүн өөһэдөөл оролдохо ёһотойбди: гэр бүлэдөө хүүгэдээрээ заабол буряадаар хөөрэлдэжэ, түрэл хэлэндэнь дадхааха шухала.
“Буряад хэлэ хэншье хориногүй. Гол хуули соо бэшэгдэнхэй. Амяараа хуули абтанхай. Гүрэнэй программа бии. Теэд буряад хэлэн хүгжэнэгүй, – гэжэ Арадай Хуралай депутат Цыденжап Батуев хэлээ. – Буряад хэлэ хүгжөөлгын программаар үгтэһэн мүнгэн гүйсэд ашаглагданагүй, жэлэй эсэстэ хэрэглэгдэнгүй үлэшэнэ. Хэрэггүй мүнгэн хасагдангүй яахаб? Жажалаад үгэхэдэ, залгижа шадахагүй байнабди. Мүнөөдэр эндэ байһан дүрбэн депутадай зүгһөө хэлэнэб – мүнгэ хараалхаяа оролдохобди, зүгөөр тэрэнииемнай ашаглыт даа”.
Улаан-Үдын Захиргаанай Залуушуулай хэрэгүүдэй талаар управлениин дарга Эрдэни Дымчиков үгэ хэлэхэдээ, залуушуул түрэл хэлэеэ үзэхэ дуратай гэжэ тэмдэглээ. Тиимэһээ тэрэ хэдэн хүнтэй хамтаржа, буряад хэлэ хүгжөөлгын “Найдал” гэжэ жаса нээхэ хүсэлөө, мүн Дээдэ-Онгостойдо дасанай хажууда тусхай түб барижа, залуушуулые буддын шажанай һургаалтай танилсуулха, буряад хэлэ зааха түсэбөө мэдүүлээ.
Хамба лама Дамба Аюшеев ниитэ буряад хэлэн сонгоол нютаг хэлэн дээрэ үндэһэлхэ ёһотой гэжэ үнинэй хэлэдэгынь мэдээжэ. Хори нютаг хэлэн мүнөөнэй түргэн урасхалтай сагта тааранагүй, дан ута, унжагар гэжэ тоолодог. Эндэ тиимэ асуудал табигдаашье һаа, булюу ехэнхи зон худхажа хуймажа эхилээ һаа, байһан хэлэеэ алдажархихабди гэжэ бодоно. Тиимэһээ мүнөөнэйнгөө буряад хэлые бусад нютаг хэлэнүүдээр баяжуулжа, дэлгэрүүлжэ, ургажа ябаһан үедөө дамжуулха шухала. Хаанашье суглараад, хоорондоо хэлсэхэ, тон зүбөөр бэе бэеэ ойлголсохо хэлэмнай литературна хэлэн болоно гэжэ бүгэдэ зүбшөөгөө, сообщает Издательский дом Буряад Унэн.
Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.
Другие новости
-
4 июля 2018 г.
Арадай Хуралай түрүүлэгшэ Буряад уласай толгойлогшын тоосоо тайлбарилба
Буряад Уласай толгойлогшын тоосоон июниин 28-да табадахи зарлалай парламентын һүүлшын хуралдаан дээрэ шагнагдаа. Хуралай спикерай тэмдэглэһээр, тэрэ тоосоон яһала үнэн зүб байба, гээд Восток-Телеинформ дуулгана.
-
4 июля 2018 г.
«Үдэшэлсэхэ сагнай ерээ үды»: Арадай Хуралай һүүлшын хуралдаан шагналнуудһаа захалаа
Арадай Хуралай энэ болзорой зарлалай һүүлшын хуралдаан шагналнуудһаа эхилээ. Суглаанай урда спикер Цырен-Даши Доржиевай соносхоһоор, энэ хуралдаан онсо удхатай, юуб гэхэдэ, зарлалай хүдэлхэ болзорые тэрэ эсэслэхэ болоно. Энэ ушарһаа шалгарһан депутадуудай аша габьяа хайра шагналнуудаар, үргэмжэлэй үнэмшэлгэнүүдээр болоод үнэ сэнтэй бэлэгүүдээр тэмдэглэхэ гэжэ шиидхэбэри абтаһан байгаа. Һунгамалнуудта тэдэниие уласай толгойлогшо Алексей Цыденов барюулба, гээд Восток-Телеинформ дуулгана.
-
4 июля 2018 г.
Энэ болзорой зарлалай Арадай Хуралай һүүлшын, ээлжээтэ хуралдаан үнгэрбэ
Июниин 28-да Арадай Хуралай ээлжээтэ хуралдаан Улаан-Үдэдэ ажалаа дүүргэбэ. Суглаан дээрэ 33 асуудал харагдахаар түсэблэгдэнхэй. Тэрэшэлэн, һунгамалнууд «Засагай Газарай сагай» үргэлжэлдэ Буряад Уласай Засагай Газарай Агуу Илалтын 75 жэлэй ойдо бэлдэлгэ тухай тоосоо шагнаха зэргэтэй.
-
4 июля 2018 г.
Буряад Уласай табадахи зарлалай Арадай Хурал 900 хуули ëһо баталан абаа
Буряад Уласай Арадай Хуралай табадахи зарлалай һүүлшын 30-дахи хуралдаан июниин 28-да түгэсэбэ. Парламентын спикер Цырен-Даши Доржиевай тэмдэглэһээр, үнгэрэгшэ табан жэлэй туршада һунгамалнууд улас түрын хэмжээнэй аяар 900 гаран хуули ëһо баталан абаа, тэдэнэй 85-ниинь шэнээр зохëогдоһон үндэһэ табиһан хуули мүн, гээд Восток-Телеинформ дуулгана.
-
15 июня 2018 г.
Солонгосой бұлгэм Байгал дээрэ курорт барихань
Солонгос ороной нэгэ бүлгэм Байгал дээрэ аяншалгын түб һаядаа барихань. Энээн тухай хэлсээндэ Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов болон солонгосой «ГЕО ГРУПП/Ист Азия Ко., Лтд Энерджи» бүлгэмэй юрэнхылэгшэ Ву Таеквонг гэгшэд мэнэ һаяхана, июниин 7-до гараа табилсаба.
Лента новостей
- 17.04.2024
Подготовку Бурятии к весенне-полевым работам обсудили в Народном Хурале
20:34
До конца недели закончат поставки зерна из Бурятии в Монголию
20:28
Жители Верхней Иволги будут с комфортом добираться до школы, детсада и дома культуры
20:08
Почему в Бурятии наращивают площади масличных культур, рассказал Галсан Дареев
19:55
Около 1000 школьников Бурятии определились с выбором профессии на ярмарке трудоустройства
19:02
ВТБ: Россияне увеличили траты на здоровье и спорт на 20%
18:34
Более 500 жителей Бурятии получили льготные путевки в санаторий
18:06
ВТБ назвал регионы-лидеры по числу дистанционных сделок с ипотекой
18:01
Приставы Бурятии отправили обратно на родину 67 нелегальных мигрантов
18:00
Жителей Улан-Удэ приглашают на Зелёный марафон
17:50
Ситуация с паводком в Улан-Удэ стабилизовалась - мэрия
17:33
Более 60 семей в Улан-Удэ получили новые квартиры для переселения из центра
17:13
В Бурятии Селенга подтопила более 200 домов и 500 участков
16:25
Почти 3 тысячи улан-удэнцев приняли участие в месячнике чистоты
15:58
В Бурятии стали известны подробности гибели 8-летнего мальчика
15:43
Уроки безопасного поведения на магистрали для школьников Бурятии проводят на ВСЖД
15:28
Прокуратура Бурятии организовала проверку по факту гибели 8-летнего ребенка
15:20
В Иркутске прошел экологический форум «ЭкоМолодежь-2024»
14:47
В Бурятии нашли тело пропавшего 8-летнего мальчика
14:33
Лесники Бурятии отправили автомобиль своему коллеге в зону СВО
14:22
Проблемы в оказании бесплатной юридической помощи обсудили на Совете Народного Хурала
14:20
В Улан-Удэ мошенники пытались повесить огромный кредит на медсестру, но ей отказали в его выдаче
13:57
В Улан-Удэ водитель на «зебре» сбил женщину
13:47
В Бурятии росгвардейцы предотвратили возгорание в магазине
13:11
В СНТ «Академия» ушла вода
13:05
В микрорайоне Аршан в Улан-Удэ завтра отловят бродячих собак
11:41
ВТБ: Рынок ипотеки в 2024 году ожидаемо «охладится»
11:33
Улан-удэнец без прав угнал автомобиль и пытался скрыться от сотрудников ДПС
11:23
Повестку апрельской сессии утвердили на Совете Народного Хурала
11:22
В трех кафе Бурятии выявили нарушения ветеринарного законодательства
11:16
В Бурятии вода затопила дорогу «Турунтаево-Острог-Покровка-Шергино»
11:12
Алексей Цыденов встретился с бойцами ЧВК «Вагнер»
11:00
В селе Бурятии затопило 22 дома
10:53
На Байкале перевернулась аэролодка, двое людей утонули
10:45
Следком Бурятии о гибели матери с детьми в пожаре: «Огонь отрезал им путь к выходу»
10:34
В Бурятии пропал 8-летний ребенок
10:29
В Улан-Удэ прибыли олимпийская чемпионка по биатлону и чемпионка мира по фехтованию
10:12
В Тункинском нацпарке потушили лесной пожар
10:03
В Улан-Удэ сильный ветер повредил остановочные павильоны и заборы
09:57
Участники СВО с помощью квадрокоптера ищут пропавших в Улан-Удэ парня и девушки
09:50
Прокуратура Бурятии взяла на контроль дело о гибели девушки с детьми при пожаре
09:28
В Бурятии у двух мужчин за незаконный вылов омуля конфисковали лодку
09:14
Краткий зурхай на сегодня от настоятеля Курумканского дацана
07:00
В Бурятии в огне погибли мать и двое детей
05:07
- 16.04.2024
На севере Бурятии мужчина напал на сотрудника кафе
19:01
Знамя Академии ФСИН погрузили на дно озера Байкал
18:50
В Бурятии проведут турнир за благополучие президента России
18:33
В Бурятии опять похолодает
18:19
ВСЖД прокомментировала ситуацию с железной дорогой в зоне паводков в Улан-Удэ
18:16
Вице-спикер Народного Хурала Татьяна Мантатова проверила сквер «Зодчий»
18:08
Прокуратура Бурятии работает на месте паводков в Улан-Удэ
18:08
В Бурятии введен межмуниципальный режим ЧС из-за паводков
17:53
Для жителей «сотых» кварталов Улан-Удэ строят новую поликлинику
17:27
Жители Улан-Удэ мечтают проводить отпуск на море
17:21
УФАС выдал предостережение «управляшке» в Бурятии за необоснованные требования оплаты услуг
17:16
Контроль за качеством воды усилили в Улан-Удэ на период паводков
17:08
Мэр Улан-Удэ устроил «разбор полетов» из-за недочетов в обновленном сквере «Зодчий»
17:04
Полицейские Бурятии помогают эвакуироваться из затопленных населенных пунктов
16:35
Застройку центра Улан-Удэ начнут после завершения отопительного сезона
15:16
МТС открыла свои магазины для домашних животных Бурятии
15:06
-
Подготовку Бурятии к весенне-полевым работам обсудили в Народном Хурале
17 апреля 2024 г.
Просмотров: 25 -
Повестку апрельской сессии утвердили на Совете Народного Хурала
17 апреля 2024 г.
Просмотров: 189
-
«Главный плюс Монголии – люди»: Улан-удэнка рассказала о жизни в соседней стране
4 апреля 2024 г.
Просмотров: 815 -
«Душа дерева»: в Бурятии владелица семейной мастерской по дереву рассказала о своей работе
27 марта 2024 г.
Просмотров: 916
-
Подробности
-
Интервью
-
Интернет-конференции