Новости на бурятском языке | Главное
Ноябриин 9-10-да Ивалгын дасанда үнгэрһэн “Ерээдүй сагай буряад хэлэнэй урасхал” гэһэн уласхоорондын хуралдаанда Буряад Республикын, Эрхүү можын, Забайкалиин хизаарай, Монголой, Хитадай Дотор Монголой буряад угсаатанай түлөөлэгшэд – дүн хамта 500-гаад хүн сугларжа, буряад хэлэеэ яажа хосоролһоо абархаб, ямар аргаар саашань хүгжөөжэ, ерээдүйн үеынхидтэ дамжуулхаб гэһэн асуудалнуудта харюу олохоёо оролдоо.
Арадай Хуралай депутадууд, һуралсалай болон соёлой яамануудай, нютагай өөһэдын хүтэлбэриин зургаануудай түлөөлэгшэд, эрдэмтэд, багшанар, соёлой хүдэлмэрилэгшэд, тамиршад – булта һанамжануудаараа хубаалдажа, ехэл шанга, хатуу хөөрэлдөөн болоо гэжэ тэмдэглэлтэй. Арсалдахашье, бэе бэеэ гэмнэхэшье ушарнууд дайралдаа. Теэд заншалта ёһоороо бэе бэедээ үнэгэн малгай үмэдхүүлээд, үреэлнүүдээрээ андалдаад, гоё гоогоор, хооһоор шашаад тараагүймнай юунһээшье үлүү гэжэ һанагдана. Мүн тиихэдэ буряад арадайнгаа түлөө сагаагаараа оролдожо ябадаг Бандида хамба лама Дамба Аюшеевэй, лама санаартанай иимэ хэмжээ ябуулга эмхидхэжэ, энэ хэрэгтэ хам оролсоһониинь дамжаггүй.
Түрүүшын үдэртэ пленарна зүблөөндэ 350 шахуу хүн хабаадаа. Буддын шажанай дээдэ һургуулиин шойрын танхим соо олоор сугларһан хүн зоной урда нэн түрүүн хамба лама Дамба Аюшеев үгэ абажа хэлэхэдээ, буряадаараал хөөрэлдэжэ, бэе бэеэ хүлеэсэтэйгээр шагнахые уряалаа. “Сэлэнгын, Зэдын, Хурамхаанай, Эрхүүгэй, али Хориин гүт – булта бэе бэеэ багтаажа үзэгты. Алишье нютаг хэлэмнай үлүү бэшэ. Өөрынгөө унаган хэлэн дээрэ хэлэгты”, - гэжэ тэрэ тон зүб дурадхаа. Тиин буряад хэлэнһээ халташье һаа хадууралга тэрэ дороо хоригдододог байжа, энэ үдэр нютаг хэлэнүүд яһала олоор зэдэлээ. Россиин Гүрэнэй Дүүмын депутат Михаил Слипенчукшье буряад угсаатаниие хүндэлжэ, түрэл хэлэн дээрэмнай хандалга бэшэг эльгээһэн байна. “Бүхэли арадуудай, гүрэнүүдэй үгы болон хосоролго хэлэеэл алдаһанһаа эхилдэг гэжэ дэлхэйн түүхэ гэршэлнэ... Буряад хэлэ һэргээхэ, хүгжөөхэ хэрэгтэ түлхисэ болохо хуулинууд абтана. Гэбэшье эдэ хэмжээнүүд багадана гэжэ һайн ойлгонобди. Тиимэһээ энэ хуралдаан үрэ дүнтэй байха, засагай болон ниитын газарнуудта зохистой хэмжээ ябуулгануудые үнгэргэхэ дурадхалнууд орохо байха гэжэ найданаб”, - гэжэ бэшэг соонь хэлэгдэнэ.
Буряад хэлэ һэргээхэ, хүгжөөхэ талаар ямар дурадхалнууд орооб гэхэдэ, ехэнхидээ хэлэгдэжэл байдаг арга хэмжээнүүд нэрлэгдээ: гэр бүлэдөө заабол буряадаар хөөрэлдэхэ, буряад хэлэ заалгые хүүгэдэй сэсэрлигүүдһээ эхилхэ, буряад FM-радио байгуулха, телевидени болон радиодо буряад дамжуулгануудай саг ехэ болгохо, номуудые олоор хэблэхэ, буряад хэлэн дээрэ мультфильмүүдые олошоруулха, залуушуулай һонирхохо хэмжээ ябуулгануудые эмхидхэхэ, һуралсалай методико һайжаруулха...
Зүгөөр бүгэдын һанамжаар, тон шухалань – Буряадай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат шэнги һургуулинуудые, буряад хэлэ шудалалгатай болон буряад ёһо соо хүмүүжүүлгэтэй хүүгэдэй сэсэрлигүүдые нээхэ хэрэгтэй. Лицей-интернадай директор Баир Жалсановай онсолон тэмдэглэһээр, илангаяа хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ анхарал хандуулагдаха болоно. “Олонхи гэртэхин хүдөөһөө буряад хэлэтэй хүүгэдээ Улаан-Үдэ дахуулжа ерээд, сэсэрлигтэ үгэһэмнай, оройдоол хоёр жэлэй туршада ород болошоо гэжэ хэлэдэг. Иихэдээ үхибүүд һургуулида оротороо, түрэл хэлэеэ алдана гээшэ. Иимэ ушарта сэсэрлигүүдтэ заабол буряад хэлэ нэбтэрүүлхэ шухала”, - гэжэ тэрэ тэмдэглээ.
Горитой нүлөө үзүүлхэ үшөө нэгэ эрилтэ - яб-таб байса бэшэгдэһэн, зүрилдөөтэ асуудалнуудгүй хуули хэрэгтэй болоно. Ямаршье сагуудта буряад арадайнгаа түлөө оролдожо ябаһан зоной нэгэн болохо Геннадий Манжуевай онсолһоор, мүнөөл хууляар хараалаагүй һаа, юуншье бүтэхэгүй. Хэлэеэ һэргээхын тула нэн түрүүн хуули, удаань мүнгэн хэрэгтэй.
Республикын Һуралсалай болон эрдэм ухаанай яаманай зүгһөө үгэ хэлэһэн Баир Шираповай онсолһоор, мүнөө буряад хэлэ заалгын асуудал хэдэн хуулиин зүрилдөөнһөө боложо, өөрын эрхээр заагдаха байдалда оронхой. Жэшээнь, Россиин арадуудай хэлэнүүд тухай хуулиин ёһоор, буряад хэлэн ород хэлэнэй заалгада һаад ушаруулха ёһогүй хадаа тулгардана. Гадна гүрэн дотор нэбтэрүүлэгдэжэ байһан шэнэ һуралсалай стандартнуудтай холбоотой бэрхэшээлнүүд баһа бии. Тиимэһээ хамагые тэнсүүлхэнь бэрхэтэйшэг. Республикын эрдэм һуралсал тухай хуулиин гурбадахияа бусаагдаад байһанииньшье энээниие гэршэлнэ.
Соёлой яаманай зүгһөө Жанна Дымчикова иигэжэ мэдүүлээ: “Буряад хэлэ хүгжөөлгын программа абтахадаа, тон түрүүн 400-гаад миллион түхэриг хараалагдаа һэн. Зүгөөр тэрэ мүнгэмнай хасагда-хасагдаһаар, 30-аад миллион болоод, һаяхан бүришье үгтэхэеэ болёо гэжэ дуулдаһан аад, мүнөө дахин үгтэхэ хэбэртэй болонхой хаш. Энэ программа тон хэрэгтэй. Тэрэнэй хэмжээндэ яһала ажал ябуулагдаа. Хэдэн номууд гараа, Буряад драмын театрай зүжэгүүдтэ оршуулганууд хэгдэнэ, хуушанай сэтгүүлнүүд номой санда электрон хэлбэридэ оруулагдаа, буряад хэлэн дээрэ сайтнууд хэгдэнэ… Хэлэеэ хадагалха гэбэл, нэн түрүүн хүн бүхэмнай (ямаршье нютагай байг – хамаагүй) өөрынхеэрээ эшэнгүй дуугардаг болохо ёһотой. Намһаа урид һанамжануудаараа хубаалдаһан зоной хэлэһэн дээрэ нэмэбэл, буряад хэлэндэ, соёлдо хабаатай мэргэжэлтэдые урмашуулха, шэнэ үгэнүүдэй толи гаргаха, хэмжээ ябуулгануудые хоёр хэлэн дээрэ хүтэлбэрилхэ”.
Хуралдаанда үгэ хэлэгшэдые шагнажа байхадаа, хүдөөһөө ахижа ерэһэн наһатай зоной түлөө үнэнхэ зүрхэнһөө баярлааб. Тэдэ тушаалаа алдахаяа айха бэшэ хадаа, сэхэ руунь лэ буудаад һуугаа. Юундэ буряад хэлэн иимэ шахардуу байдалда орооб, хэлэеэ хүгжөөхын тула юун хэрэгтэйб – үнэн дээрээ эдэ бүгэдэ асуудалнуудта харюунууд бултанда мэдээжэ ха юм. Эндэ гансал буряадууд өөһэдөө гэмтэй бэшэ. Тиимэһээ түрэл нютагтаа, түүхэтэ газар дайда дээрээ ажаһууһан бидэнэй хэлэеэ һэргээхэ, хүгжөөхэ хэрэгтэ нэгэшье һаад дайралдаха, ямаршье хуули дабаан болохо ёһогүй гэжэ һанагдана. Гэбэшье тиигэхэ гэхэдэмнай, тиимэ байна ха юм, иигэхэеэ һанахадамнай, иимэ байнал гэжэ бэеэ үмөөрэнгүй, нэн түрүүн өөһэдөөл оролдохо ёһотойбди: гэр бүлэдөө хүүгэдээрээ заабол буряадаар хөөрэлдэжэ, түрэл хэлэндэнь дадхааха шухала.
“Буряад хэлэ хэншье хориногүй. Гол хуули соо бэшэгдэнхэй. Амяараа хуули абтанхай. Гүрэнэй программа бии. Теэд буряад хэлэн хүгжэнэгүй, – гэжэ Арадай Хуралай депутат Цыденжап Батуев хэлээ. – Буряад хэлэ хүгжөөлгын программаар үгтэһэн мүнгэн гүйсэд ашаглагданагүй, жэлэй эсэстэ хэрэглэгдэнгүй үлэшэнэ. Хэрэггүй мүнгэн хасагдангүй яахаб? Жажалаад үгэхэдэ, залгижа шадахагүй байнабди. Мүнөөдэр эндэ байһан дүрбэн депутадай зүгһөө хэлэнэб – мүнгэ хараалхаяа оролдохобди, зүгөөр тэрэнииемнай ашаглыт даа”.
Улаан-Үдын Захиргаанай Залуушуулай хэрэгүүдэй талаар управлениин дарга Эрдэни Дымчиков үгэ хэлэхэдээ, залуушуул түрэл хэлэеэ үзэхэ дуратай гэжэ тэмдэглээ. Тиимэһээ тэрэ хэдэн хүнтэй хамтаржа, буряад хэлэ хүгжөөлгын “Найдал” гэжэ жаса нээхэ хүсэлөө, мүн Дээдэ-Онгостойдо дасанай хажууда тусхай түб барижа, залуушуулые буддын шажанай һургаалтай танилсуулха, буряад хэлэ зааха түсэбөө мэдүүлээ.
Хамба лама Дамба Аюшеев ниитэ буряад хэлэн сонгоол нютаг хэлэн дээрэ үндэһэлхэ ёһотой гэжэ үнинэй хэлэдэгынь мэдээжэ. Хори нютаг хэлэн мүнөөнэй түргэн урасхалтай сагта тааранагүй, дан ута, унжагар гэжэ тоолодог. Эндэ тиимэ асуудал табигдаашье һаа, булюу ехэнхи зон худхажа хуймажа эхилээ һаа, байһан хэлэеэ алдажархихабди гэжэ бодоно. Тиимэһээ мүнөөнэйнгөө буряад хэлые бусад нютаг хэлэнүүдээр баяжуулжа, дэлгэрүүлжэ, ургажа ябаһан үедөө дамжуулха шухала. Хаанашье суглараад, хоорондоо хэлсэхэ, тон зүбөөр бэе бэеэ ойлголсохо хэлэмнай литературна хэлэн болоно гэжэ бүгэдэ зүбшөөгөө, сообщает Издательский дом Буряад Унэн.
Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.
Другие новости
-
4 июля 2018 г.
Арадай Хуралай түрүүлэгшэ Буряад уласай толгойлогшын тоосоо тайлбарилба
Буряад Уласай толгойлогшын тоосоон июниин 28-да табадахи зарлалай парламентын һүүлшын хуралдаан дээрэ шагнагдаа. Хуралай спикерай тэмдэглэһээр, тэрэ тоосоон яһала үнэн зүб байба, гээд Восток-Телеинформ дуулгана.
-
4 июля 2018 г.
«Үдэшэлсэхэ сагнай ерээ үды»: Арадай Хуралай һүүлшын хуралдаан шагналнуудһаа захалаа
Арадай Хуралай энэ болзорой зарлалай һүүлшын хуралдаан шагналнуудһаа эхилээ. Суглаанай урда спикер Цырен-Даши Доржиевай соносхоһоор, энэ хуралдаан онсо удхатай, юуб гэхэдэ, зарлалай хүдэлхэ болзорые тэрэ эсэслэхэ болоно. Энэ ушарһаа шалгарһан депутадуудай аша габьяа хайра шагналнуудаар, үргэмжэлэй үнэмшэлгэнүүдээр болоод үнэ сэнтэй бэлэгүүдээр тэмдэглэхэ гэжэ шиидхэбэри абтаһан байгаа. Һунгамалнуудта тэдэниие уласай толгойлогшо Алексей Цыденов барюулба, гээд Восток-Телеинформ дуулгана.
-
4 июля 2018 г.
Энэ болзорой зарлалай Арадай Хуралай һүүлшын, ээлжээтэ хуралдаан үнгэрбэ
Июниин 28-да Арадай Хуралай ээлжээтэ хуралдаан Улаан-Үдэдэ ажалаа дүүргэбэ. Суглаан дээрэ 33 асуудал харагдахаар түсэблэгдэнхэй. Тэрэшэлэн, һунгамалнууд «Засагай Газарай сагай» үргэлжэлдэ Буряад Уласай Засагай Газарай Агуу Илалтын 75 жэлэй ойдо бэлдэлгэ тухай тоосоо шагнаха зэргэтэй.
-
4 июля 2018 г.
Буряад Уласай табадахи зарлалай Арадай Хурал 900 хуули ëһо баталан абаа
Буряад Уласай Арадай Хуралай табадахи зарлалай һүүлшын 30-дахи хуралдаан июниин 28-да түгэсэбэ. Парламентын спикер Цырен-Даши Доржиевай тэмдэглэһээр, үнгэрэгшэ табан жэлэй туршада һунгамалнууд улас түрын хэмжээнэй аяар 900 гаран хуули ëһо баталан абаа, тэдэнэй 85-ниинь шэнээр зохëогдоһон үндэһэ табиһан хуули мүн, гээд Восток-Телеинформ дуулгана.
-
15 июня 2018 г.
Солонгосой бұлгэм Байгал дээрэ курорт барихань
Солонгос ороной нэгэ бүлгэм Байгал дээрэ аяншалгын түб һаядаа барихань. Энээн тухай хэлсээндэ Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов болон солонгосой «ГЕО ГРУПП/Ист Азия Ко., Лтд Энерджи» бүлгэмэй юрэнхылэгшэ Ву Таеквонг гэгшэд мэнэ һаяхана, июниин 7-до гараа табилсаба.
Лента новостей
- 24.04.2024
Улан-удэнца отправили в тюрьму за кражу банковских карт
09:43
В МЧС Бурятии назвали причину пожара, в котором погибли трое детей
09:35
Мецената и коллекционера Льва Бардамова из Бурятии отметили за популяризацию культуры на Дальнем Востоке
09:34
В Улан-Удэ мужчина упал с мотоцикла и получил травмы
09:24
В Бурятии в ДТП пострадали три человека
09:20
Врио спикера Народного Хурала прокомментировал итоги сессии
09:11
Краткий зурхай на сегодня от настоятеля Курумканского дацана
08:02
- 23.04.2024
В Улан-Удэ подросток ради забавы стоял перед приближающимся поездом
18:17
Пожарные извещатели поставят неблагополучным семьям в Бурятии
18:07
«Три невинные души»: Глава Бурятии прокомментировал гибель детей при пожаре
17:58
В России отменили очное шествие «Бессмертного полка»
17:48
Улан-удэнка взяла кредит на 1 миллион рублей и не успела всё отдать мошенникам
17:30
В центре Улан-Удэ после ликвидации аварии продезинфицируют дорогу
17:04
Жители Бурятии могут посмотреть «Лед 3», снятый на Байкале
16:53
Глава Бурятии вылетел с официальным визитом в Тибет
16:34
В Бурятии горел автомобиль
16:28
По Бурятии завтра снова ожидается снег
16:16
«Вертолеты, туризм, буддизм»: Глава Бурятии рассказал о перспективах сотрудничества в МИД Китая
15:57
ВТБ: продажи розничных кредитов вырастут в апреле более чем на 10%
15:45
В Улан-Удэ начали реконструкцию стадиона «Забайкалец»
15:23
Жителя Бурятии приговорили к 10 годам колонии за диверсию
15:16
Молодого человека в Бурятии ударило током на крыше поезда
15:06
В Бурятии злостный алиментщик проведет полгода на исправительных работах
14:54
Следком Бурятии: Пьяная мать оставила детей в горящем доме
14:34
Буддийский форум в Бурятии посвятят 260-летию института Пандито Хамбо лам
14:22
В Бурятии сотрудники ГАИ помогли мужчине, которой вез по «встречке» пассажира с инсультом
14:13
Каждый второй улан-удэнец неуверенно оценивает использование нейросетей в работе
14:10
В Бурятии внесли изменения в закон о бесплатной юридической помощи
14:06
В Бурятии запускают пилотный проект семейных МФЦ
13:48
Дачные маршруты в Улан-Удэ продлят до середины октября
13:25
К маю могут открыться некоторые бутики в сгоревшем «Гвозде»
13:11
В Бурятии возбуждено уголовное дело по факту смерти трех детей в пожаре
13:04
ВТБ: Спрос на сбережения в юанях растет
13:02
Житель Забайкальского края в Бурятии избил собутыльника и отобрал у него телефон
12:54
В Бурятии приняли закон о специальном контроле детских аттракционов
12:45
На сессии Хурала любительский массовый спорт поддержали законом
12:43
В Бурятии утвердили мировых судей
12:32
Артистка театра «Байкал» даст свой первый сольный концерт
12:32
Шедевры Эрмитажа представят на буддийском форуме в Бурятии
12:16
Три ребенка погибли в пожаре в Бурятии
12:06
В Улан-Удэ не смогли спасти котенка со свернутой шеей
11:56
В Бурятии пройдет турнир по футболу и волейболу памяти погибших участников СВО
11:52
Сроки нереста назвали в Бурятии
11:42
Улан-Удэнское приборостроительное объединение представило в Москве инновационную разработку
11:30
В Бурятии риелтор присвоила деньги клиента
11:18
В Бурятии стало больше жилья
11:17
В Бурятии участники СВО могут бесплатно получить землю
11:15
Большая часть домов в Бурятии построена из дерева
11:06
В Бурятии с дороги убирают трёхметровые ледяные торосы
10:52
Опоры нового моста установили в Курумканском районе Бурятии
10:48
В центре Улан-Удэ прорвало канализацию
10:42
Звезды передачи «Привет, Андрей!» из Бурятии и Тывы споют на чемпионате страны в Улан-Удэ
10:23
В Бурятии столкнулись «Москвич» и «Тойота», пострадали 3 человека
10:08
В Улан-Удэ водитель «Тойоты» сбила велосипедиста, выезжая с парковки СТО
09:57
Жители Прибайкальского района Бурятии просят построить им мост
09:57
В Бурятии тушат пожар в Курумканском районе
09:48
В Бурятии автоледи без прав лишилась автомобиля, поехав пьяной в магазин
09:44
Участок БАМа в Забайкальском крае стал двухпутным
09:40
Жители Бурятии получили перерасчет за несвоевременный вывоз мусора
09:37
Улан-удэнцы добились переселения из разрушающегося дома
09:36
-
Подготовку Бурятии к весенне-полевым работам обсудили в Народном Хурале
17 апреля 2024 г.
Просмотров: 542 -
Повестку апрельской сессии утвердили на Совете Народного Хурала
17 апреля 2024 г.
Просмотров: 499
-
«Главный плюс Монголии – люди»: Улан-удэнка рассказала о жизни в соседней стране
4 апреля 2024 г.
Просмотров: 985 -
«Душа дерева»: в Бурятии владелица семейной мастерской по дереву рассказала о своей работе
27 марта 2024 г.
Просмотров: 1047
-
Подробности
-
Интервью
-
Интернет-конференции