Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида октябрь һарада Буряад хэлэнэй үдэрнүүд үнгэргэгдэдэг юм. Һарын туршада тэндэ мүрысөөнүүдые, хуралдаануудые, интерактивна талмайнуудые, семинарнуудые эмхидхэхэдээ, нэгэл зорилго табидаг – буряад хэлэ дэлгэрүүлгэ ба шудалалгыень үргэдхэлгэ. Энэ жэлдэ габшагай һараһаа юу хүлеэхээр бэ ба ямар хэмжээ ябуулгануудта хабаадахаар бэ гэжэ Зүүн зүгэй институдай Буряад хэлэн ба уран зохёолой дээдэ һургуулиин захирал, доцент, гүрэн түрын бодолгын эрдэмэй дид-доктор Гарма-Ханда Гунжитоватай хөөрэлдөөбди.

- Гарма-Ханда Цыбикжаповна, Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида Буряад хэлэнэй габшагай һаражэл бүхэндэ үнгэргэгдэдэг. Мүнөө жэл тон һонирхолтойниинь юун гээшэб?

- Заншалта ёһоороо эдэ үдэрнүүдтэ ехэ һургуулиимнай бүхы факультедүүд болон һалбаринууд буряад хэлэнэй үдэрнүүдтэ зорюулагдаһан хэмжээ ябуулгануудта хабаададаг, элдэб янзын наадануудые, квестнүүдые, олимпиадануудые, мүрысөөнүүдые үнгэргэдэг юм. Энэ жэлдэ бидэ БГУ-гай һалбари тухай видеоролигуудай мүрысөө түрүүшынхиеэ эмхидхээбди. Энээнһээ урид буряадаар амаршалгануудай видеоролигуудай мүрысөөн үнгэргэгдэдэг һэн. Факультет бүхэн, оюутад ба багшанар эдэ ролигуудые буулгадаг. Энээнһээ гадна ехэ һонирхолтой түсэлтэй һэмди. Юуб гэхэдэ, ондоо факультедүүдэй багшанар лекцинүүдээ буряад хэлэн дээрэ уншадаг байгаа. Энэмнай хадаа элдэб янзын шэглэлэй лекцинүүд болоно: тэдэниие газар зүйн эрдэмэй дид-докторнууд, амитадые шэнжэлдэг эрдэмтэд, хүтэлбэрилэгшэд болон бусад уншадаг байгаа. Мүнөөшьеютуб дээрэ эдэ лекцинүүдэй буулгабаринуудые олохоор. Мүнөө жэлэй ролигууднай мэргэжэлдэ шэглүүлгэтэй холбоотой. Тиин БГУ-гай факультет бүхэн, дээдэ һургуули ба колледж ямар шэглэлэй мэргэжэлтэдые бэлдэдэг тухайгаа хөөрэхэ, һонирхуулхаяа оролдохо.

Гадна мүнөө жэлдэ элитэ уран шүлэгшэ Цырендулма Дондогойн түрэһөөр 90 жэлэй ойтой дашарамдуулагдаһан зохёолгонуудай можонууд хоорондын мүрысөөн эмхидхэгдэхэ. Цырендулма Цыреновнада зорюулагдаһан үшөө нэгэ мүрысөөн бии. Энэ хадаа «Буряад шүлэгөө уншая» гэһэн челлендж болоно. Тус мүрысөөн заншалта боложо байнхай. Нёдондо үнгэргэгдэхэдөө, зохёогшодто ба шүлэгүүдтэ ямаршье хизаарлалта үгы һэн. Харин мүнөө жэл имагтал Цырендулма Дондогойн шүлэгүүд байха ёһотой.Зорилгонь – буряад уран зохёолдо горитой хубита оруулһан уран шүлэгшын бүтээлнүүдые дэлгэрүүлгэ. Тус мүрысөөн эхилээдүй. Октябриин хоёрдохи хахадта захалхаар хараалагдана. Мүрысөөнэй эрилтэнүүд тэрэл зандаа: шүлэгүүдые уншаһан видеоролик буулгажа, ниигэмэй сүлжээнүүдтэ табяад, эшэ таталгыень мэдүүлгэ соогоо заажа эльгээхэ. Хэмжээ ябуулга һурагшадай болон дунда ба дээдэ шатын һуралсалай эмхи зургаануудай оюутадай дунда үнгэргэгдэхэ. Мэдүүлгэеэ амяараашье, бүлэгөөрөөшье оруулхада болохо. Хабаадагшадые тусхай жюри сэгнэхэ. Тэрэнэй гол бүридэлдэ манай багшанар ородог. Гэбэшье, уран гоёор, үнэншэмэ бэлигтэйгээр уншалгын зэргэ сэгнэхынь тула мэргэжэлтэдые, тодорхойлбол, Буряад театрай зүжэгшэдые уридагбди.

- Ким Цыденовэй мүрысөөнэй ажалнуудые сэгнэхын тула баһа иимэ жюри бүридүүлэгдэдэг гү?

- Тиимэ, Ким Цыденовэй нэрэмжэтэ зохёохы мүрысөө бидэ хоёр жэлэй нэгэ дахин эмхидхэдэгбди. Анха түрүүн тэрэниие уран шүлэгшын үхибүүд үүсхэжэ, түрэл нютагтань, Яруунын аймагта, үнгэргэдэг байгаа. Ким Цыденов залуугаар наһа дүүрээ. Зүгөөр эсэгынгээ хэрэг, угайнгаа баялигые үхибүүдынь ехэ нангинаар хадагалжа, шүлэгүүдыень суглуулжа хэблээд, мүрысөөнэй шангай жаса байгуулаа. Харин бидэ эмхидхэлэй талыень даажа абанхайбди. Мүрысөөн нёдондо үнгэргэгдөө һэн, 2023 ондо дахин эмхидхэгдэхэ. Энэ хэмжээ ябуулга Ким Цыденовэй нэрэмжэтэшье һаа, ондоо зохёогшодто, элитэ уран зохёолшодто ба уран шүлэгшэдтэ зорюулагдажа болохо. Тиин бидэ ойн баярайнь тэмдэглэгдэхэеэ байһан уран зохёолшодые ба уран шүлэгшэдые шэлэдэгбди. Жэшээнь, үнгэрһэн жэлдэ мүрысөөн Ц-Д. Хамаевай 95 жэлэй ойдо зорюулагдаа. Эссе, уран зохёолнуудаар зурагуудай мүрысөөнүүдые сэгнэхыень уран зураашадые, сэдхүүлшэдые уридагбди.

- Мүнөө жэлдэ аха ангинуудай һурагшад болон оюутад үшөө хаана хаба шадалаа туршаха аргатай гээшэб?

- Бидэ буряад хэлэн ба соёлоор можонууд хоорондын онлайн-олимпиада эмхидхэжэ, Буряад оронойнгоо, Усть-Ордын ба Агын тойрогуудай 1-11-дэхи ангинуудай һурагшадые, дунда ба дээдэ шатын һуралсалай эмхинүүдэй оюутадые хабаадуулдагбди. Энэ жэл олимпиада түрүүшын буряад эрдэмтэн Доржо Банзаровай түрэһөөр 200 жэлэй ойдо зорюулагдана. Дүнгүүдынь октябриин 26-да гаргагдаха юм. Мүрысөөндэ манай гүрэнэй ямаршье нютаг можын һурагшад болон оюутад хабаадаха аргатай.

- Танай хэлэһээр, иимэ олимпиадануудта хүршэ нютаг можонууднай хабаададаг заншалтай.

- Тон эдэбхитэйгээр Боохоной болон Агын багшанарай колледжнууд хабаададаг. Гэбэшье, Үбэр Байгалай хизаарай, мүн Эрхүү можын дээдэ һургуулинууд баһа оролсодог. Юуб гэбэл, Эрхүүгэй гүрэнэй ехэ һургуулида буряад хэлэнэй мэргэжэлтэдые баһа бэлдэдэг ха юм. Тиихэдэ хари гүрэнһөөшье хабаадаха арга бии. Энэ олимпиадада БГУ-гай оюутад заатагүй хабаададаг. Буряад хэлэнэй ерээдүйн мэргэжэлтэд хадань, тэдэниие амяараа бүлэг болгодогбди.

- Жэл бүхэндэ Буряад хэлэнэй габшагай һарын үедэ интерактивна талмайнууд хүдэлдэг. Энэ жэл эмхидхэгдэнэ гү?

- Энэ хадаа манай үшөө нэгэ һонирхолтой түсэл болоно. Буряад ёһо заншалнуудай һургуули гэхэдэ болохо. Юуб гэбэл, оюутад ерэһэн хүнүүдые ёһо заншалнуудые сахижа һургадаг. Жэшээнь, хадаг яагаад зүбөөр барихаб, Сагаалганай далгын табаг яажа ёһо гурим соонь бэлдэхэб гэжэ хуу харуулжа үгэдэг. Бүхы зон ёһо заншал мэдэнэ бэшэ ха юм даа. Тиимэһээ ехэ туһатай хэрэг гээшэ. Гадна буряад оньһон ба хошоо үгэнүүдэй, шүлэгүүдэй, уран зохёолнуудай мүрысөөнүүд болодог. Шухалань гэхэдэ, тус хэмжээ ябуулгые манай оюутад үнгэргэхэдөө, бусадые һургангаа өөһэдөө һурадаг.

- Хорон хамшагай тон ехээр һүжэрөөд байхада, иимэ талмай БГУ дотороо эмхидхээт. Нүүдэл талмай болгохоор гээшэ гү?

- Болгохоор ааб даа. Дүршэл бии. Бидэ 32-дохи, 3-дахи һургуулинуудта, «Пионер» гэһэн наймаанай-зугаасалгын түбтэ, номой сангуудта иимэ хэмжээ ябуулга үнгэргөөбди. Интерактивна талмаймнай час хахадай гү, али 2 часай үргэлжын нүүдэл түхэлтэй. Уригшадһаа гансал байра, шэрээнүүд ба һандайнууд хэрэгтэй. Бэшыень өөһэдөө абаад ошодогбди. Мүнөө жэл интерактивна талмай октябриин эсэсэй долоон хоногто эмхидхэхээр түсэблэнхэйбди. Даб дээрээ өөһэдынгөө байшангууд соо үнгэргэхэбди. Харин урилгын ороо һаа, заабол хаража үзэхэбди.

- БГУ-да буряад хэлэнэй үдэрнүүд хэр үнинһөө үнгэргэгдэнэб?

- Сохом 15 жэлэй туршада үнгэргэнэбди. Хэрбээ түрүүн ехэ һургуулиимнай факультедүүдэй оюутадай дунда хэлэнэй мүрысөөн шэнгеэр болодог байһан һаа, һүүлэй 10-аад жэлэй туршада хабаадагшадайнгаа дүхэриг үргэдхэжэ, һурагшадые, бусад дээдэ һургуулинуудай оюутадые, мүн буряад хэлэтэй юрын зониие уринабди. Манай һанамжаар, энэ хадаа буряад хэлэ дэлгэрүүлхэ хэрэгтэ ехэ аша туһатай, тон зүб шэглэл. Хүн зоншье ехэ һонирхоно, хабаадаха дуратай хүнүүд олон. Тиихэлээрээ зүб бэшэлгэ, хэлэ мэдэсэ шалгаха гэһэн гол зорилго табигдана бэшэ. Илангаяа бодото ажабайдалда хабаатай хэмжээ ябуулганууд эрилтэтэй. Яагаад зүбөөр хадаг барихаб, абахаб, ямар ушарта ямар үнгэтэй хадаг байха ёһотойб гэхэ мэтэ мэдэсэнүүд хүн бүхэндэ хэрэгтэй ха юм. Интерактивна талмайн хэмжээндэ энэ асуудалаар тусхай мастер-класста хабаадаха арга үгтэдэг. Бидэ ганса хэлэ бэшэ, харин ёһо заншал, соёл дэлгэрүүлхэеэ оролдонобди, удхыень, үүргыень ойлгуулжа үгэнэбди. Хүнүүдтэ хэрэгтэй, туһатай байна.

Марина Денисова, Восток-Телеинформ.

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.